نقد ترجمه های فرانسوی یک رباعی عمر خیام

در قرن بیستم ترجمه دچار تحول می شود. زبان به گفتمان و به یک متن واحدی تبدیل می شود. نه تنها در نمایش بلکه در ادبیات نیز به درک پویا بودن زبان می رسیم. و این مسئله ای ست که مترجمان بزرگ بدان اشراف داشته اند. به این مهم واقف می شویم که ترجمه یک متن ادبی باید همان تاثیر متن اصلی را داشته باشد. تنها با حفظ عروض، وزن و مفهوم – به مثابه نشانه های منحصر به فرد بودن آن متن – می توان این مهم را تحقق بخشید. در نتیجه، شفافیت و وفاداری که دو رکن اصلی نظریه سنتی ترجمه بوده اند، به طور قابل توجهی رنگ می بازند.
بنابراین، این مقاله که بخشی از رساله دکترا با عنوان «استقبال رباعیات عمر خیام در فرانسه» (از قرن نوزدهم تا قرن بیست و یکم) را تشکیل می دهد، به بررسی ترجمه های یک رباعی از مجموع رباعیات عمر خیام می پردازد. انتخاب این رباعی به دلیل کثرت حضور آن در اکثر ترجمه های فرانسوی رباعیات خیام بوده است.
بین درک رباعیات خیام به وسیله یک خواننده فرانسوی یا انگلیسی قرن بیست و یکم و درک یک صاحب نظر قرن نوزدهم مثل تئوفیل گوتیئه (Théophile Gautier) اختلاف چندانی وجود ندارد. زیرا هیچ کدام به سیمای واقعی عمر خیام دست نیافتند. در هر دو حالت، آنچه که مد نظر آنها بوده، ترجمه روشنگرانه یک نظام زبان شناختی، فکری و زیبا شناختی ست تا بتوانند به دنیای بیگانه و عجیب این شاعر ایرانی راه یافته و با افکار او نزدیک شوند.
پس ادبیات نوعی تفسیر موسیقیایی متن است و در تفسیر یک مفسر وجود دارد. همانند دیگر هنر ها، ادبیات بیانگر واقعیت، زندگی و طبیعت است و خوانندگان تفسیر های گوناگونی از آن می کنند. لذا، ادبیات تطبیقی به چگونگی بر قراری ارتباط بین یک اثر و خواننده آن با توجه به فاصله زمانی بین آن دو، می پردازد.
این روش یکی از اهداف اساسی مطالعات تطبیقی را تشکیل می دهد و به ما اجازه می دهد که به طور صحیح تری به فرایند ترجمه پی ببریم.