کتابت مکاتیب دیوانی و آداب آن در عهد سلجوقی

با فروریختن کاخ های عظیم غزنوی و ظهور سلجوقیان، افق های جدیدی در عرصه های سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگی در ایران پدیدآمد. گسترش قلمرو جغرافیایی، ایجاد مدارس نظامیه، رونق کانون های ادبی و توسعه و تعدد آنها در آذربایجان، ری، همدان، اصفهان و آسیای صغیر و وجود نظام پیچیده دیوانی با آداب و رسوم خاص و در نهایت کمال نثر فنی و کتابت مکاتیب، از جمله آن پدیده هاست. در میان موضوعات یادشده، فن انشا و کتابت مکاتیب، به لحاظ اسلوب و شرایط خاص و وفور آثار از نظر تاریخی و فرهنگی، اهمیت ویژه ای دارد. مورخان در تدوین و تحلیل وقایع تاریخی عهد سلجوقی، از آشنایی و آگاهی با مصدر انواع مکتوبات این دوره، طرز کتابت و شیوه های مرسوم آنها به عنوان اسناد دست اول و قابل اعتماد، ناگزیرند و ادیبان در بررسی انواع نثر و بازنمود ظرایف هنری مربوط، نمی توانند از این مهم صرف نظر کنند. به گونه ای که می توان این دوره را به لحاظ تاریخی، عهد کمال دیوانسالاری و به لحاظ ادبی و فرهنگی، دوره اوج کتابت نامه ها و نثر فنی نامید.
این مقاله به بررسی وجوه مختلف انشای مکتوبات فارسی عصر سلجوقی می پردازد. مهم ترین مباحثی که در آن طرح شده است و از نظر تاریخی و ادبی اهمیت شایانی دارد، به اختصار به قرار زیر است:بررسی دیوان طغرا که دیوان رسایل و انشا جزو آن بوده است؛معرفی دبیران معروف آن دوره؛آداب کتابت مکتوبات؛ادوات و ابزارهای لازم برای کتابت؛شیوه های کتابت، شکل شناسی مکاتیب و انواع آنها.