بررسی شاخه های نثر صوفیانه در عصر عباسی

نثر فنی که در ادب عربی سابقه ای دیرینه دارد، با ظهور اسلام به جایگاه در خور وحتی برتر ازجایگاه شعر دست یافت؛ چرا که با نزول قرآن کریم و رواج تفسیر آن و نیز استماع حدیث نبوی، نثر و به تبع آن خطابه اهمیت یافت و به مرور شاخه های آن متنوع شد. با ظهور جریان تصوف و رواج آن در جامعه اسلامی، بسیاری برای دفاع از مبانی فکری و عقیدتی و تشریح دیدگاه های آن، زبان نثر را برگزیدند، زیرا به خاطر ظاهرآیه شریفه «والشعراء یتبعهم الغاوون.»[شعراء/224] چندان به شعر و شاعری رغبت نداشتند. از این رو بیشتر آثار متصوفه به زبان نثر نگاشته شد. از آنجا که نثر صوفیانه ظرف معانی عمیق عرفانی و احساسات لطیف آسمانی شد به مرورشاخه های آن، متعدد و متنوع گشت. به این ترتیب نثر صوفیانه شامل شاخه هایی چون: نثر تعلیمی، رسائل، مواعظ و حکم، سیره مشایخ، حکایات و قصص، اقوال، ادعیه و مناجات، شطحیات و تفسیرهای صوفیانه و فرهنگ های مصطلحات صوفیانه گردید.