تقریری نو از مساله شر براساس نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

مسئله قرینه ای شر تنها استدلال ملحدان علیه خدا است؛ و نیز مسئله منطقی شر به مثابه مشکلی در میان خداباوران مطرح است. مسئله این مقاله این است که آیا نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی می تواند با اعتباری دانستن شرور، پاسخی برای این مسئله باشد؟ در این مقاله ضمن طرح مسئله شر در صورت های منطقی و قرینه ای آن، این پیش فرض را دنبال می کنیم که شر امری اعتباری است و وجود خارجی ندارد. اگر شر را اعتباری بدانیم، آن گاه براساس نظریه ادراکات اعتباری به کارگیری تصدیقات درباره شرور ممکن خواهد بود، و اطلاق صدق و کذب در مورد این گزاره های ناظر به شرور بر اساس ضوابط حاکم بر اعتباریات صحیح خواهد بود. البته صدق و کذبی که بر اساس تطابق با صورت وهمی است. همواره کسانی که شر را به نحوی عدمی یا وهمی دانسته اند با این مشکل از سوی دیگران مواجه بوده اند که اگر شر امری وهمی یا عدمی باشد، آن گاه چگونه راجع به آن می توان سخن گفت و تصدیقات مثبت و منفی در باب آن ها داشت؟ و شرور چگونه منشا اثر هستند؟ در نظریه ادراکات اعتباری ضمن بررسی چگونگی منشا اثر بودن شرور، ارتباط اعتباریات که شرور را نیز شامل می شوند با حقایق واقعی و عینی تبیین خواهد شد. مساله شرور با اقسام سه گانه آن (اخلاقی، طبیعی و مابعدطبیعی) از چالش برانگیزترین مسائل فلسفی و کلامی است که نه تنها ذهن خواص که ایمان عوام را هم بعضا مشوش ساخته است و امروزه مساله قرینه ای شر را در تمایز با مساله منطقی آن پناهگاه الحاد هم خوانده اند. در سنتهای فلسفی و کلامی از دیرباز تاکنون یکی از پاسخهای مهم به مساله شر، عدمی و نسبی قلمداد کردن شر است. به نظر می رسد می توان از نظریه بدیع و ابتکاری علامه طباطبایی در خصوص ادراکات اعتباری به تقریری نوین و به جهاتی متفاوت از نظریه های کلاسیک درعدمی و نسبی و وهمی بودن شر رسید و این مهم از طریق «اعتباری» دانستن «شر» به معنا و مفاد مدنظر علامه طباطبایی قابل تحقق است. از نظر علامه طباطبایی همه مفاهیم و گزاره های عملی در برابر ادراکات اخباری و حقیقی، اعتبار جعل و قراردادهای انسانی اند درجهت رفع حوائج و نواقصی زیستی و وجودی و فرونشاندن تمایلات و رغبات برخاسته از آن نیازها. ازجمله این اعتبارات حسن و قبح و به تبع آن خیر و شر است. ویژگی و معیار مهم در اعتباریات آن است که ما ناظر به غایات متصورمان آنها را مثلا خوب یا بد، خیر یا شر محسوب می کنیم نه اینکه امور به لحاظ نفس الامری چنین باشند. البته ادراکات اعتباری به جهت اثر و کار کرد و غایتی که بر آنها مترتب است ونیز منشاء وجودی و زیستی فردی یا جمعی که دارند مرتبط و مترتب بر واقع هستند و لذا معرفت بخش و معقولند هرچند برهان بردار نیستند و البته عقلانیت آنها از نوع دیگری (عملی) است. در پرتو «اعتباری» دانستن شرور به نظر می رسد هم مساله منطقی شر و هم مساله قرینه ای آن و هم منافات نداشتن وجود شرور با نظام حکیمانه الهی، تقریری خردپذیرتر می یابد. علاوه بر اینکه احساس و تجربه شر هم به عنوان یک واقعیت بشری به رسمیت شناخته می شود و انکار نمی شود.