تحلیل تفاوت های مکانی سرمایه اجتماعی در مناطق شهری و روستایی مرزی کشور

سرمایه اجتماعی به عنوان عاملی مهم و اساسی در ابعاد مختلف توسعه یک جامعه، موضوع پژوهش حاضر است. اهمیت اش آن قدر زیاد است، که از زوایای گوناگون روند رشد و توسعه یک جامعه را تحت تاثیر خود قرار می دهد. با توجه به تحولات اخیر جهان (به ویژه در سطح منطقه خاورمیانه) و اعمال فشارهای مختلف بر کشور، از ناحیه دولت های خارجی در راستای دست یابی به اهداف زیاده طلبانه خود، بحث مرزداری و حفظ و صیانت از مرزهای کشور در مقابل این فشارها، می تواند به عنوان یک امر سرنوشت ساز مطرح باشد. مطابق با این امر، اساس مطالعات این تحقیق در بعد اول بر پایه نظریه جین جیکوب مبنی بر این که در حفظ و نگهداری و بالابردن کیفیت زندگی در یک مکان، عامل سرمایه اجتماعی نسبت به نهادهای رسمی (نیروهای حفاظتی و انتظامی) نقش و مسئولیت بیشتری ایفا می کند، استوار می باشد. منطبق بر همین ایده و در بعد دوم، با توجه به شیوع تفکر رشد نقاط شهری در مناطق مرزی و با فرض بالابودن میزان سرمایه اجتماعی در نقاط روستایی نسبت به مراکز شهری، نامناسب بودن اندیشه رشد نقاط شهری با هزینه تخلیه روستاها در نقاط مرزی مطرح شده است، که با ضرورت های ژئوپلیتیکی منافات خواهد داشت. درنتیجه مطابق با این ابعاد، در این پژوهش مفهوم سرمایه اجتماعی به عنوان یک عامل سرنوشت ساز در راستای سیاست گذاری های مرزی با تاکید بر حفظ و صیانت از مرزها فرض شده است و این مهم ترین هدف تحقیق است. قلمرو جغرافیایی این بررسی، مقایسه مراکز روستایی و شهری، واقع در سطح شهرستان ارومیه (به عنوان یک منطقه حساس مرزی در شمال غرب کشور) انتخاب شدند و بررسی سرمایه اجتماعی و پیگیری اهداف تحقیق در این قلمرو جغرافیایی و اجتماعی صورت می گیرد.
روش تحقیق این پژوهش، توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و بررسی های میدانی با استفاده از ابزار پرسش نامه است. نرم افزارهای آماری (SPSS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (ARC، GIS) نیز جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه نقشه های تحلیلی منطقه به کار گرفته شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که میزان سرمایه اجتماعی در ابعاد مختلف آن، در سطح مراکز روستایی بیشتر از مراکز شهری است. به طوری که طبق نظریه جین جیکوب در زمینه نقش بیشتر بالابودن سرمایه اجتماعی در یک مکان در حفظ و نگهداری آن نسبت به نهادهای رسمی، می توان به بالابودن میزان سرمایه اجتماعی در سطح مراکز روستایی منطقه مورد مطالعه اشاره کرد، که این وضعیت می تواند به عنوان یک پتانسیل در سطح مراکز روستایی تلقی شده و در روند سیاست گذاری های مرزی دولت موثر واقع گردد. از طرف دیگر با توجه به بالابودن میزان سرمایه اجتماعی مراکز روستایی نسبت به مناطق شهری مورد مطالعه، اندیشه رشد نقاط شهری در مناطق مرزی با هزینه تخلیه نقاط روستایی که در سال های اخیر شتاب گرفته، چندان نمی تواند الگوی مناسبی باشد و با ضرورت های ژئوپولیتیکی منافات خواهد داشت.