دسترسی جغرافیایی به مراکز آزمایشگاهی تشخیص پزشکی کشور ایران: طراحی مدل دسترسی (مکان یابی و تعداد آزمایشگاه ها)

پیشرفت های اخیر در خصوص جغرافیای سلامت منجر به شناخت بیشتر نقش مکان یابی و توزیع جغرافیایی مراکز ارائه خدمات تشخیصی و درمانی جهت دسترسی جمعیتی به این خدمات شده است. در این راستا مطالعه ای تحت عنوان «طراحی مدل دسترسی جغرافیایی به مراکز آزمایشگاهی تشخیص پزشکی کشور ایران» اجرا شد که مقاله حاضر به معرفی مدل مذکور پرداخته است. جزئیات روش شناسی این مطالعه در مقاله دیگری ارائه شده است. بطور خلاصه، واحدهای تحت مطالعه شامل آزمایشگاه های تشخیص پزشکی مستقر در داخل محدوده شهر بوده که در حوزه درمان تا انتهای سال 1391 فعال بودند. این مطالعه در شهرهای نمونه شامل تکاب، شوشتر، شیراز، قم و همدان انجام شده است. تحلیل داده ها با استفاده از نظرات کارشناسی صاحب نظران و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در نرم افزار ArcGIS و تجزیه و تحلیل اختصاصی Spatial analysis انجام شد. طبق نتایج مطالعه، اجزای اصلی مدل دسترسی جغرافیایی به مراکز آزمایشگاه تشخیص پزشکی شامل «مکان یابی مراکز» و «کمیت مراکز» است. کمیت مراکز وابسته به «سرانه های زمین شهری» بوده و مکان یابی مراکز شامل اجزای «تراکم جمعیت»، «شعاع دسترسی»، «ایمنی محل استقرار»، «سازگاری با کاربری های هم جوار»، «حفاظت از محیط زیست»، «مجاورت با زمین های قابل ساخت» و «دسترسی به معابر» بدست آمد. مدل پیشنهادی می تواند الگویی برای مکان یابی آزمایشگاه ها در تمامی شهرهای کشور و همچنین الگویی برای مکان یابی سایر مراکز تشخیصی و درمانی باشد. با این وجود انطباق این مدل برای شهرهایی با مساحت کوچک، نیازمند دقت بیشتر است. نتایج مکان یابی آزمایشگاه ها باید توسط بازدید و پیمایش های میدانی یا توسط نظرات کارشناسان بومی با واقعیات شهر انطباق یابد زیرا برخی عوامل مانند مسائل حقوقی و اقتصادی زمین، در امکان کاربرد برخی مکان های پیشنهادی تاثیر گذار خواهد بود.