اثر مقادیر ورمی کمپوست بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی و کیفی ارقام همیشه بهار (Calendula officinalis L.) در شرایط تنش خشکی

از آنجا که گیاهان دارویی در عرصه های طبیعی در محدوده های جغرافیایی گسترده ای پراکنده بوده و جمع آوری و دسترسی به آنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست و از طرف دیگر استفاده از رویشگاه های طبیعی، جوابگوی نیاز صنایع داروسازی نخواهد بود، بنابراین، باید نسبت به کشت این گیاهان در سطوح زراعی اقدام نمود. در این راستا، انتخاب توده ها و اصلاح ارقام مناسب، آبیاری بهینه و تغذیه و مدیریت آن، نقش مهمی را در افزایش کمیت و کیفیت گیاهان دارویی و کاهش اثرات منفی ناشی از تنش های مختلف محیطی بر گیاهان خواهد داشت. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف مطالعه اثر تنش خشکی بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی و کیفی ارقام مختلف گیاه دارویی همیشه بهار در شرایط اعمال و عدم اعمال ورمی کمپوست انجام شد.
به منظور بررسی اثر مقادیر ورمی کمپوست بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی و کیفی ارقام مختلف همیشه بهار (Calendula officinalis L.) تحت سطوح تنش خشکی، آزمایشی به صورت گلدانی در شرایط طبیعی، در قالب اسپلیت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در دانشگاه پیام نور تربت حیدریه در سال 1392 به اجرا درآمد. تیمارهای مورد بررسی شامل دو عامل ورمی کمپوست در دو سطح 0 (عدم کاربرد ورمی کمپوست) و 50 درصد حجمی (نیمی از حجم هر گلدان خاک و نیمی ورمی کمپوست) و تنش خشکی در سه سطح آبیاری در محدوده ظرفیت زراعی (شاهد)، رطوبت 50 و 25 درصد ظرفیت زراعی به عنوان عوامل اصلی و هفت رقم همیشه بهار (چهار رقم ایرانی پر پر و کم پر اصفهانی، پر پر و کم پر تهرانی و سه رقم هلندی Faron، Golden yellow و Dandy) به عنوان عامل فرعی بودند. برای اعمال تنش خشکی، پس از تعیین حد ظرفیت زراعی خاک، آب از دست رفته در هر روز به روش وزنی تامین شد. صفات مورد ارزیابی شامل وزن خشک گل، برگ، ساقه و ریشه، وزن خشک کل گیاه، درصد اسانس و عصاره گل های گیاه بود.
نتایج نشان داد که با اعمال ورمی کمپوست، کلیه صفات فیزیولوژیکی و درصد اسانس همیشه بهار افزایش یافت. با افزایش تنش خشکی تا سطح 25 درصد ظرفیت زراعی، میزان کاهش وزن خشک اندام های ساقه، ریشه، برگ و گل به ترتیب معادل 5/36، 8/43، 9/37 و 2/45 درصد در مقایسه با آبیاری در حد ظرفیت زراعی بود. با افزایش تنش خشکی تا آبیاری در 25 درصد ظرفیت زراعی، درصد اسانس نیز به مقدار 1/39 درصد کاهش یافت. ارقام مختلف از نظر اختصاص ماده خشک به اندام های مختلف، نسبت وزن خشک ریشه به اندام های هوایی و شاخص برداشت، متفاوت بودند. بیشترین وزن خشک گل در رقم Golden yellow بدست آمد که اختلاف آماری معنی داری با ارقام پر پر اصفهانی و تهرانی نداشت. ارقام کم پر و پر پر اصفهانی، پر پر تهرانی و Golden yellow دارای بیشترین درصد اسانس بودند. اثر متقابل ورمی کمپوست، تنش خشکی و رقم بر وزن خشک کل بوته، وزن خشک ساقه، وزن خشک گل و نسبت وزن خشک ریشه به اندام های هوایی از نظر آماری معنی دار بود. به طوریکه رقم Foren در شرایط عدم تنش خشکی و اعمال کود، بیشترین مقدار وزن خشک کل بوته و وزن خشک برگ، ساقه، ریشه و گل را به خود اختصاص داد.
به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که واکنش ارقام مختلف به سطوح تنش خشکی و شرایط تغذیه ای متفاوت بود، ولی شرایط تغذیه ای بهینه توانست در بهبود رشد و عملکرد ارقام مختلف همیشه بهار موثر باشد و اثرات تنش خشکی را نیز تعدیل کند.