امر الوهی و دوگانه «تعالی/ حضور» تاملی در دشواری های یک پارادوکس

الهیات ادیان خدامرکز، الهیات حضور است. تعالی و حضور امر الوهی در تاریخیت ما به هم آمیخته است و متفکران و عارفان هریک کوشیده اند این دوتایی درهم رفته را از هم واکنند. مطالعه حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی، دال مرکزی در متن ارکون را دوگانه تعالی و حضور در تاریخیت اسلام می بیند. دوگانه های دیگر از این دوگانه مرکزی سرچشمه گرفته اند: 1. دو گانه «خدا و خدا»؛ 2.دوگانه «قرآن و قرآن» (تفکیک میان کلام شفاهی و نص قرآنی)؛ 3. دوگانه «قرآن و اسلام»؛ 4. دوگانه «اسلام و اسلام» یا اسلام بدون اسلام که مدل ارکون در این خصوص اسلام یک و دو و سه است؛ 5. دوتایی تاریخ رستگاری و تاریخ پیروزی. حقیقتی که معنادهنده به زندگی بود، مشروعیت بخش مناسبات سیاسی و مرجع اقتدار می شود. حقیقت با هویت و ایمان با ایدئولوژی در هم می آمیزد. در پایان بحث، پرسش مطالعه این است که طرحی از نوع پروژه ارکون تا چه حد می تواند امکان پذیر و کارآمد باشد. در مقیاس زمانی کوچک پاسخ رضایت بخشی به این سوال نمی یابیم. اما در چشم انداز بزرگ تر، راهی جز یک مدل درون ماندگار نیست. صرف نقد اثبات گرایانه از بیرون کارساز نخواهد بود. طومار این دین با انواع قرائت های متکثر، لایه به لایه گشوده می شود. ما بخشی از تاریخی دینی هستیم که درصدد تحلیل اوییم. بهتر است خود را از وسوسه اثبات جزم اندیشانه یک نقد برهانیم. درکی فضایی و گردشی تاریخی با ابزارهای تحلیل نشانه شناسی، به کثرتی از آرا می رسد که اسلامی بیرون از آن ها در کار نبود و نیست. آن ها همه و همچنین ما اکنون، همه بخش های مختلف یک داستان هستیم.