بررسی منشا زمین شناسی آلودگی به عنصر بور در چشمه های ایسی سو، شمال ارومیه

چشمه های آب گرم ایسی سو در 70 کیلومتری شمال ارومیه، در شمالی ترین بخش پهنه سنندج- سیرجان قرار گرفته اند. پی سنگ منطقه را سنگ های دگرگونی پرکامبرین با ترکیب گنایس، شیست و آمفیبولیت تشکیل می دهد که توسط رسوبات جوان تر پوشیده شده است. غلظت بور در چشمه های آب گرم منطقه بیشینه mg/l 451 است. چشمه ها از نوع Na-(SO4)-HCO3 هستند و نسبت Na/Cl در آنها بیش از یک و 0.37=B/Cl است، که نشان از تاثیر فرایندهای خاص زمین شناسی در تشکیل آنها دارد. تا زمان انجام این پژوهش، مطالعه ای در مورد منشا زمین شناسی بور در منطقه صورت نگرفته است. هدف اصلی این مطالعه تعیین عامل یا عوامل زمین شناسی به وجود آورنده غلظت بالای بور در آب این چشمه هاست که موجب بروز مشکلات زیست محیطی بسیاری در منطقه شده است. طی این پژوهش مشخص شد که آب های جوی نفوذ یافته، در اثر گرمای ناشی از توده های نفوذی ژرف زمین گرم می شوند و سپس به همراه سیال های ماگمایی به بالا می روند. این آب ها در سطوح بالا در مخازنی با سنگ مخزن دگرگونی، جمع و سبب شست وشوی فازهای کانیایی حامل بور در آنها شده اند. آب دارای بور از راه شکستگی ها به سطح زمین می رسد. در منطقه بخشی از این آب به صورت چشمه آب گرم در سطح زمین جاری می شود و بخشی نیز از راه گسل ها، آلودگی را به مناطق همجوار انتقال می دهد. این پژوهش نشان داد که در منطقه 2 عامل بیشترین تاثیر را بر مقدار بالای بور چشمه های ایسی سو دارد: 1) واکنش متقابل میان سنگ- آب در شستشوی فازهای کانیایی ناپایدار حامل بور مانند مسکوویت، تورمالین، بیوتیت و هورنبلند موجود در سنگ های دگرگونی مانند گنیس و میکاشیست؛ 2) نفوذ زبانه های سیال های ماگمایی حامل بور مرتبط با فعالیت های آتشفشانی جوان. با توجه به اینکه دمای بالا نقش زیادی در مقدار شست وشوی بور از سنگ های مسیر دارد، حدس زده می شود که مقدار بالای بور این چشمه ها، به احتمال نشان دهنده وجود پتانسیل های خوبی از مخازن آب گرم در ژرفای زمین و نیز وجود سنگ های با محتوای بور بالا در مسیر بالاآمدگی این آب ها باشد.