بررسی زمین شناسی، سنگ شناسی و پتروژنز سنگ های آذرین محدوده معدنی- اکتشافی ماهور، باختر ده سلم، با نگرشی بر جایگاه تکتونوماگمایی لوت

محدوده مورد مطالعه در مرکز ناحیه لوت و جنوبی ترین بخش نوار آتشفشانی- نفوذی ائوسن- الیگوسن لوت قرار گرفته است. سنگ های آذرین اصلی رخنمون یافته در این محدوده شامل واحدهای وسیع و ستبر آتشفشانی (آندزیت بازالتی، آندزیت، تراکی آندزیت) و آتشفشانی- نیمه آتشفشانی (داسیت - ریوداسیت) با توف های وابسته به سن ائوسن میانی و ائوسن- الیگوسن است که استوک و دایک های میکرودیوریتی با ترکیبی از گابرودیوریت تا کوارتزدیوریت به سن الیگوسن در آنها نفوذ کرده اند. بافت چیره در این سنگ ها پورفیریتیک و شامل کانی های اصلی پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن، هورنبلند، فلدسپار پتاسیم، کوارتز و کمی بیوتیت و کانی های فرعی آپاتیت، زیرکن، روتیل و کانی های کدر است. این سنگ ها با سرشت بیشتر کالک آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی، از نوع I و متاآلومینوس هستند و با غنی شدگی LILE و LREE و همچنین Th نسبت به HFSE، تهی شدگی از Nb، Tiو Ta و تهی شدگی کم در HREE و Y مشخص می شوند که این ویژگی ها افزون بر موقعیت زمین ساختی حاشیه فعال قاره ای، در همه سنگ های کالک آلکالن پس برخوردی نیز دیده می شوند. با وجود مقادیر پایین Nb/La، Nb/U و Ce/Pb، مقدار Sm/Yb (1/2-6/1) نشانگر آلایش کم ماگما با پوسته به نسبت نازک بوده که در توافق با ستبرای کم پوسته در این منطقه (km 38-36) است. بر پایه ژئوشیمی عناصر کمیاب و REE، عامل اصلی فعالیت ماگمایی در ماهور ذوب بخشی گوشته سنگ کره ای متاسوماتیسم شده (شبیه E-MORB) با ترکیب اسپینل- لرزولیت دارای کمی گارنت و با حضور فلوگوپیت است که بر پایه مجموعه درشت بلورها، الگوی REE با بی هنجاری منفی Eu (9/0- 63/0Eu/Eu=) و همچنین کالیبراسیون La/Yb نسبت به ستبرای پوسته، تحت تبلور به نسبت خشک در اتاقک ماگمایی کم ژرفا (Km40>) بوده است. بافت های غیرتعادلی، الگوی چندعنصری و REE و بررسی مقدار Y و K2O/Na2O در سنگ های آذرین ماهور نشان می دهد که افزون بر تفریق، آلایش و آمیختگی با ماگمای اسیدی پوسته زیرین آمفیبولیتی به علت گرمای ماگمای گوشته ای و همچنین فرایند AFC در تکامل ماگما نقش مهمی داشته اند. نمودار La در برابر La/Sm ذوب بخشی و مقادیر 3/13-10=Nb/Ta نقش پوسته زیرین را در تکامل ماگما نشان می دهد. حضور هورنبلند بیش از بیوتیت، منشا گوشته- پوسته، مقدار Ce، Ba، Rb، Sr و Rb/Zr، نمودارهای تعیین موقعیت زمین ساختی و شواهد زمین شناسی ناحیه ای از جمله سن بسته شدن اقیانوس نوتتیس، نائین- بافت و سیستان و قطع آمیزه های افیولیتی توسط گدازه های ائوسن در اطراف بیرجند، بیانگر تشکیل فعالیت ماگمایی ترشیری محدوده ماهور و همچنین لوت در موقعیت زمین ساختی پس از برخورد است. ماهیت کالک آلکالن و اثر ژئوشیمیایی فرورانش در این سنگ ها به منشا گوشته متاسوماتیزه به ارث رسیده از فرورانش کم شیب صفحه عربی به زیر صفحه ایران مرکزی در مزوزوییک (فرورانش پوسته اقیانوسی نوتتیس) مربوط است. سازوکار احتمالی برای این فعالیت ماگمایی، کناره گیری صفحه فرورانش یافته و فرونشست کششی پس از کوهزایی است که فعالیت گسل های امتدادلغز و برشی نهبندان و نایبند و همچنین ستبرای پوسته در چگونگی جایگیری آن نقش مهمی داشته است. دگرسانی گرمابی سنگ های آذرین را تحت تاثیر قرار داده و کانه زایی روی و مس به صورت رگه ای، رگچه ای و پرکننده فضای بین برشی در پهنه خردشده گسلی و بیشتر در واحد داسیت- ریوداسیتی صورت گرفته است.