ضعف نظام نوین انتشارات در انتخاب داوران مناسب

یکی از مهم ترین مشکلاتی که سردبیران و گردانندگان مجلات علمی با آن روبه رو هستند، پیدا کردن فردی مناسب برای داوری کردن مقالات می باشد. با رشد روز افزون دانش در حوزه های مختلف و تخصصی تر شدن آن، مشکل پیدا کردن داور مناسب برای هر مقاله بزرگ و بزرگ تر می گردد. در نظام نوین انتشارات مقالات علمی، یکی از راه حل هایی که برخی از مجلات برای جبران این مشکل در نظر گرفته اند، درخواست از نویسندگان مقاله برای معرفی کردن سه تا پنج داور مناسب می باشد. این نکته، اگر چه می تواند به گردانندگان مجلات علمی کمک شایانی در پیدا کردن داور مناسب داشته باشد، اما در عین حال، می تواند جریان داوری علمی مقالات را با مخاطره روبه رو سازد.
اخیرا مجلات معروف از انتشارات مهمی نظیر ، Sage، Taylor & Francis، Springer، Elsevier Wiley و Informa با این مخاطره به طور جدی رو به رو شده اند. قضیه از این قرار است که وقتی مجلات این اجازه را به نویسندگان می دهند تا فهرست داورانی را که می خواهند مقالات آن ها را داوری نکنند، تکمیل کرده و هم چنین، لیست داورانی را که می خواهند تا مقالات آن ها را داوری کنند، تکمیل نمایند آن ها بهترین داورها را در لیستی قرار می دهند که نمی خواهند آن ها مقالاتشان را داوری کنند. سپس، دوستانشان را و یا حتی خودشان را البته با نام و ایمیل مستعار، در فهرست افرادی قرار می دهند که می خواهند آن ها مقالاتشان را داوری کنند [1].
متاسفانه تعدادی از سردبیران، نظیر سردبیر مجلهThe Journal of Enzyme Inhabitation and Medicinal Chemistry که ابتدا متوجه چنین خطایی از یکی از نویسندگان مقالات خود یعنی Hyung in Hoon از کشور کره نشده بود، مقالات وی را به خود نویسنده با نام و ایمیل جعلی و یا دوستان وی جهت داوری ارسال کرد. جالب توجه اینجا بود که این داوران خیلی زود، در برخی از مواقع حتی کمتر از 24 ساعت، نظرات مثبت خود را در جهت چاپ مقاله همراه با برخی پیشنهاد های جزیی به دفتر مجله ارسال می نمودند. از همین رو، مقالات نویسنده مورد نظر در فرصت کوتاهی به چاپ می رسید. ابتدا بعد از گذشت مدتی این جریان خلاف شناسایی و از آنجا که نویسنده کره ای اقرار کرد که خیلی از مقالاتش را خودش داوری کرده است، تمام مقالات منتشر شده وی باز پس گیری شد [1].
از همین رو، برای جلوگیری از رویداد چنین مشکلی موارد زیر به عنوان پیشنهاد به سردبیران و گردانندگان مجلات علمی پیشنهاد گردیده است[1]:1.تا جای ممکن از نویسندگان درخواست نشود تا داور به مجله معرفی نمایند.
2. با این وجود، اگر ضروری است که نویسندگان اسامی داورانی را به مجله معرفی نمایند باید در خصوص شخصیت علمی این افراد تحقیقات لازم به عمل آمده و مطمئن شد که آن ها، دوستان و یا خود نویسنده، با اسم و ایمیل مستعار، نیستند.
3. اگر داوران پیشنهادی دارای ایمیل های غیر سازمانی و غیر دانشگاهی می باشند، باید در خصوص آن ها بیشتر تحقیق نمود. هر چند درکشور های کم درآمد، استفاده از ایمیل های رایگان Yahoo، Googleو نظایر آن ها توسط دانشمندان زیاد رخ می دهد، با این وجود، این ایمیل ها ممکن است بیشتر از ایمیل های سازمانی و دانشگاهی مورد سوء استفاده قرار گیرند.
4.به پاسخ های داوری که خیلی زود از راه می رسند و یا فقط در جهت تایید مقاله نوشته شده اند باید با احتیاط نگریست.
5.حتما حداقل باید یک داور مستقل، علاوه بر داورهایی که نویسنده معرفی کرده از طرف مجله انتخاب و مقاله جهت داوری به وی نیز ارسال گردد.
در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که خوشبختانه از آن جایی که مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان از نویسندگان خود درخواست نمی نماید تا داورانی را معرفی نمایند، مصون از گرفتار شدن به چنین خطایی می باشد.