نقش بازار در تخصیص بهینه منابع آب و عوامل موثر بر کارایی بازار آب

اخیرا در برخی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، مکانیزم بازار به عنوان یک روش کارا جهت تخصیص منابع آب مورد توجه واقع شده است. بهره‏ گیری از این روش در ایران مستلزم شناخت شرایط لازم برای تشکیل یک بازار آب و همچنین پیامدهای اقتصادی آن می‏ باشد. هدف این پژوهش بررسی پیامدهای اقتصادی بازارهای آب و نیز ارائه راهکارهای عملی مبتنی بر مبانی علمی و تجارب جهانی جهت تشکیل بازارهای آب کارآمد در ایران بوده است. بدین منظور ضمن تبیین شرایط لازم برای تشکیل یک بازار آب و عوامل موثر بر کارایی یا شکست آن، چگونگی تحقق این شرایط در برخی از بازارهای آب فعال در ایران وجهان بررسی گردید. همچنین پیامدهای اقتصادی دو بازار محلی آب در مجن و اردبیل بررسی شد. بر اساس نتایج این پژوهش بازارهای آب عموما در مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل شده ‏اند. بازار آب منافاتی با ملی بودن منابع آب نداشته و امکان مبادله حق بهره ‏برداری از منابع آب و تشکیل بازارآب وجود دارد. در این راستا تعریف شفاف حقابه‏ ها و تضمین مالکیت توسط نهادهای قانونی یا اجتماعی ضروری می ‏باشد. تفکیک مالکیت آب از زمین، تضمین مبادلات، کاهش هزینه ‏های اداری مبادلات و ایجاد تاسیسات مناسب، سبب کاهش هزینه‏ های مبادله و افزایش کارایی بازارهای آب مورد مطالعه شده است. همچنین تبادل شفاف اطلاعات و بهره ‏گیری از مکانیزم مناسب تخصیص اولیه حقابه‏ ها مانع بروز انحصار و افزایش کارایی بازارهای آب شده است. در برخی موارد نیز دخالت دولت یا نهاد اجرایی بازار، عوارض خارجی منفی را کاهش و کارایی اجتماعی بازارهای آب را افزایش داده است.همچنین نتایج نشان می ‏دهند که قیمت آب در دو بازار محلی مجن و اردبیل به ارزش اقتصادی آب نزدیک بوده و مبادلات آب منجر به افزایش درآمد بهره‏ برداران شده است.