اثرات بالقوه ایجاد بازار آب بر ارتقاء بهره وری و کاهش منازعات مربوط به آب در استان فارس

افزایش تقاضا برای آب در بیشتر مناطق و روند کاهشی منابع آب تجدیدپذیر، سبب ایجاد محدودیت های جدی در دسترسی به منابع آبی و لزوم مدیریت پایدار و مناسب این منابع شده است. به همین دلیل، در حال حاضر تلاش برنامه ریزان بخش آب به سمت مدیریت تقاضا معطوف شده است. برای اجرای این سیاست، ابزارهای مختلفی وجود دارند که از جمله آنها می توان به بازار آب اشاره کرد. از این رو در مطالعه حاضر به نقش بازار آب بر مدیریت منابع آب پرداخته شد. این مطالعه از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، ایجاد بازار آب با استفاده از مدل برنامه ریزی ریاضی در سطح مزرعه و دشت، شبیه سازی شد. در بخش دوم اثرات ایجاد بازار آب و سیاست سهمیه بندی مقدار برداشت آب بررسی شد. سیاست سهمیه بندی، مقدار برداشت از سفره های آب زیرزمینی را کاهش می دهد. داده های مورد نیاز با روش نمونه گیری خوشه ایتصادفی دو مرحله ای فراهم آمد. در مرحله اول بر اساس میزان دسترسی به منابع آب، روستاهای نمونه انتخاب شدند. در مرحله دوم با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک، مزارع نمونه انتخاب شدند، سپس برای جمع آوری داده های نهاده ستاده، مقدار منابع در دسترس و سایر اطلاعات مورد نیاز از کشاورزان نمونه، مصاحبه به عمل آمد. نتایج نشان داد که حجم آب مبادله شده، 5/9 درصد کل آب مصرفی است. متوسط بهبود درآمد کشاورزان بین 15 تا 42 درصد متغیر است. بنابراین انگیزه کافی برای همه کشاورزان برای ورود به بازار آب وجود دارد. از آنجایی که ایجاد بازار آب مانند اجرای بسیاری از سیاست ها و اقدامات آب اندوز، بدون طراحی اقدامات پیشگیرانه مکمل، با افزایش مصرف آب همراه است که این موضوع با هدف ملی کاهش در مصرف آب سازگار نیست، اثرات مشترک سیاست سهمیه بندی برداشت آب و ایجاد بازار آب در قالب سناریو 2، شبیه سازی شدند. در این سناریو، میزان کل آب سالانه برای مزارع نماینده گروه های 1 و 2 به ترتیب 30 و 20 درصد کاهش یافت. نتایج نشان داد که با کاهش آب مصرفی، درآمد کشاورزان تنها 8 تا 11 درصد کاهش می یابد. در حقیقت می توان از طریق اجرای همزمان سیاست سهمیه بندی برداشت آب و ایجاد بازار آب، هدف کاهش مصرف آب را بدون آن که افت چشمگیری در میزان درآمد کشاورزان دیده شود، محقق ساخت. آب صرفه جویی شده می تواند به منظور اهداف حفاظتی و تامین بخشی از حقابه محیط زیستی به کار گرفته شود. در این زمینه نصب کنتور، تحویل حجمی آب و به طور کلی ایجاد یک روش حسابداری مناسب آب در سطح مزرعه و حوضه آبریز، پیش نیاز اجرای سیاست ها و اقدامات آب اندوز از جمله ایجاد بازار آب است.