تاثیر زئولیت بر توزیع شکل های مختلف پتاسیم در خاک های ورتی سولز استان فارس

کانی زئولیت با توجه به سطح ویژه زیاد و ظرفیت تبادل کاتیونی بالا به عنوان یک اصلاح کننده شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک های مختلف می تواند تاثیرات ثانویه ای بر وضعیت قابلیت استفاده عناصر غذایی از جمله پتاسیم و تغییر شکل های مختلف این عنصر و در نتیجه چرخه آن گذارد. از طرفی افزودن این ترکیب به خاک های ورتی سولز که عمدتا دارای مقادیر بالای رس های تثبیت کننده پتاسیم مانند اسمکتیت هستند می تواند بر توزیع پتاسیم اثر بگذارد. جهت بررسی این امر تاثیر افزودن مقادیر مختلف زئولیت و تیمار تر و خشک شدن بر روی 6 خاک ورتی سولز که از مناطق مختلف استان فارس جمع آوری شده بودند، مورد مطالعه قرار گرفت.
جهت انجام پژوهش بر اساس نقشه های خاکشناسی موجود، عکسهای هوایی و نقشه های توپوگرافی خاک های ورتی سولز در استان فارس مشخص گردید و تعدادی خاکرخ در مناطق مختلف آب و هوایی حفر گردیدند. پس از تشریح، تعداد 6 خاکرخ ورتی سولز به عنوان شاهد انتخاب شده که تقریبا تمام خاک های ورتی سولز مورد مطالعه در مناطق با رژیم رطوبتی زریک در نیمه شمالی و قسمت های مرکزی استان قرار دارند و همه آنها در گروه های بزرگ Haploxererts و Calcixererts قرار می گیرند. خاک ها در زمین نماهای دشت دامنه ای، فلات و اراضی پست قرار گرفته شده اند. آزمایش ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی 6×4×2×3 روی افق های سطحی با تیمارهای 0، 1، 5/2 و 5 درصد زئولیت و تیمارهای بدون تری و خشکی و با تری و خشکی با سه تکرار انجام شد. پس از پایان 8 روز شکل های مختلف پتاسیم شامل (محلول، تبادلی و غیر تبادلی) در نمونه ها اندازه گیری گردید. به منظور تجزیه آماری نمونه ها از نرم افزارهای SPSS، Excel، SAS و جهت مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده شد.
خاک های مورد مطالعه دارای رژیم های رطوبتی یوستیک و زریک و رژیم های حرارتی مزیک، ترمیک و هایپرترمیک می باشند. اگر چه از لحاظ کانی شناسی نوع کانی ها در خاک های مختلف کم و بیش مشابه می باشد اما از آنجا که درصد فراوانی کانی های رسی در خاک ها بسیار متفاوت می باشد مقدار شکل های مختلف پتاسیم در خاک ها بسیار متفاوت می باشد. کاربرد زئولیت سبب افزایش مقدار پتاسیم محلول و تبادلی شد، اما تاثیری بر مقدار پتاسیم غیرتبادلی نداشت که این به دلیل مقدار بالای پتاسیم در زئولیت و تمایل بالای زئولیت برای جذب پتاسیم می باشد. کاربرد زئولیت بدون اعمال تیمار تر و خشکی و همراه با دوره های تر و خشک شدن سبب افزایش مقدار پتاسیم محلول در خاک های مختلف شده است. بیشترین مقدار افزایش در خاک هایی که کانی اسمکتیت کمتری داشتند مشاهده شد. تیمار تری و خشکی سبب کاهش معنی دار پتاسیم محلول در همه نمونه ها شد. پتاسیم تبادلی با کاربرد زئولیت به مقدار قابل توجهی افزایش یافته است. بیشترین مقدار افزایش در پتاسیم تبادلی در خاک هایی که کانی اسمکتیت کمتری دارند، مشاهده شد. کاربرد زئولیت سبب کاهش پتاسیم غیرتبادلی در خاک ها شده است اما در خاک 4 تاثیر متفاوتی داشته و سبب افزایش پتاسیم غیرتبادلی شده است. این امر نشان دهنده تثبیت پتاسیم در این خاک ها به دلیل مقدار بالای کانی های تثبیت کننده پتاسیم می باشد.تیمارهای تری و خشکی سبب کاهش مقدار پتاسیم محلول و غیرتبادلی و افزایش پتاسیم تبادلی گردید.
افزایش پتاسیم محلول در نتیجه کاربرد زئولیت می تواند احتمال آبشویی پتاسیم را افزایش دهد؛ اما کاربرد زئولیت می تواند با نگه داشتن پتاسیم در فاز تبادلی از آبشویی و تثبیت پتاسیم جلوگیری کند. با توجه به کاهش محسوس مقدار پتاسیم قابل استفاده در خاک های فارس که در نتیجه کشاورزی فشرده و عدم استفاده از کودهای حاوی پتاسیم رخ داده است. استفاده از زئولیت ممکن است بتواند سبب بهبود وضعیت پتاسیم در این خاک ها گردد.