نسبیت اخلاق از منظر جهانی

سخن گفتن از عارفان و بینش عارفانه، کاری بس دشوار، ولی شیرین و لذت بخش است؛ حلاوت زلال عرفان، چنان بر کام جان خوش آید که از ملاحت صورت برهان، باز دارد هم از این رو است که برای جان خسته سالک، روح و راحت است؛ آن چه در این مقال به آن خواهیم پرداخت، نگاهی برگرفته از جهان بینی عرفانی به موضوع «اطلاق و نسبیت» اخلاق است. پرسش آن است که آیا در مکتب عارفان، چیزی در ربط با این موضوع یافت می شود؟ و اگر پاسخ مثبت است پس آیا آن چیز با اطلاق اخلاق سازگار است یا نسبیت آن؟ آیا بینش عارفانه، به پلورالیزم اخلاقی و تسامح در باورهای اخلاقی نمی انجامد؟ این بینش در شیوه تربیت عملی چه نقشی دارد؟ آیا عارفان به تساهل و تسامح در عمل، روزگار می گذرانند و رفتار و کردار همگان را به هر شکلی که باشد، پذیرایند یا برخوردی روشمند با رفتارها و کردارها داشته و از آن تخلف نمی کنند؟ این ها و پرسش هایی از این دست، آن چیزی است که در این مقال می کوشیم تا پاسخ آن ها را بیابیم؛ ولی پیش از این لازم است بر معنا و انواع نسبیت در اخلاق نظری کوتاه افکنده شود