در آمدی بر نظام جامع موضوعات امامت

از آن زمان که رسول خدا، امامت و ولایت امیر مومنان و فرزندان مطهر وی را به جهانیان اعلام فرمود، هزاران قلم بر صفحات کاغذ غلتید تا این فرمان الهی را ثبت کند و ثبات بخشد و گوش جهانیان را از این سخن آسمانی پر کند و عقل ها را به آن استوار و قلب هارا بر آن پیوند زند.
با گذری بر این چهارده قرن پرفرازونشیب، هزاران اندیشمند و مولف را می یابیم که زمان های بس طولانی از عمر گران خود را به نگارش در این حوزه سپری نموده اند. نیم نگاهی به ده هارساله امامتی نام آمده در الذریعه الی تصانیف الشیعه، اثر سترگ علامه مرحوم آقابزرگ تهرانی و نیزگذری بر کتابخانهتخصصی امیرالمومنین در مشهد مقدس با بیش از 20 هزار جلد کتاب درباره امامت و امیرالمومنین، عظمت این تلاش باورمندان امامت را به خوبی آشکار می نماید. افزون بر آنچه در قرون نخست نگارش یافته،آثاری در چند دهه اخیر از تالیف و تصنیف در حوزه امامت به بار نشسته که از جهت ساختار و ریز موضوعات، جهشی در تبیین و تحکیم این باور الهی است.
از سوی دیگر، در این هزاران اثر، موضوعات و مسائل کلان امامت هر یک به ده ها موضوع ریزترتقسیم گشته و باب صدها گفتمان نو را گشوده است؛ تا آنجا که امروزه در هر یک از کلان موضوعات حوزه امامت، می توان شاخه های گوناگونی باز کرد و برای هر یک نگارش کتاب و مقاله و پایان نامه ای را پی گذاشت.
در این میان، گستره روایات وکلمات اهل بیت در تبیین زوایای مسائل امامت، خود عرصهبی کران دیگری است که سرمنشا بخش عظیمی از رویکردها و ریزاندیشی های عالمان امامیه گشته است و موضوعات گوناگون را به بار آورده است.
آن دریای نگاشته ها و این پهنای موضوعات، حجم عظیمی از اطلاعات را در حوزه مسائل امامت در دسترس ما قرار داده که اشراف بر همه این میراث و بهره گیری از آن هارابه مشکله ای بدل کرده و پرسش های متعددی نزد پژوهندگان حوزه دانش امامت به وجود آورده است.
پرواضح است که برای پاسخ گویی به این پرسش ها، اطلاع برآنچه شده و نشده و پیش بینی بایسته این حوزه دانشی،لازم وضروری است؛ به تعبیر دیگر،این انبوه اطلاعات در مباحث امامت برای آنکه بتواند پژوهشگران و مدرسان این دانش را به مقصود و مطلوب برساند باید سازمان یافته و نظام مند باشد تا در کمترین زمان آنچه را نیاز دارند در اختیارشان قرار دهد.
از منظری دیگر، امروزه پرسش ها و چالش های فراوانی فراروی اندیشه امامت گشوده شده که پیش از آن، چندان پیدا نبود. این نیازمندی های نوین شامل دو بخش اساسی است: از یک سو، نظام امامت شیعه امروزه به عنوان یک نظریه استوار و پیشرو، نظر بسیاری از اندیشمندان غیر شیعه، اعم از مسلمان و غیرمسلمان را به خویش جلب نموده، به طوری که ابعاد گوناگون نظری و عملی آن را قابل مطالعه و بررسی یافته اند. جامعه شیعی نیز به این حوزه معرفتی سخت نیازمند است تا از این رهگذر، حیات فردی و اجتماعی خویش را با آموزه درخشان امامت، نورانی ساخته و رنگ ولایت و امامت اهل بیت علیهم السلام را در گوشه گوشه زندگی خود ببینند.
از سوی دیگر، دشمنان حقیقت هم اهمیت اندیشه امامت در تشیع را به خوبی دریافته اند و بیشترین امکانات را در طول تاریخ برای مواجهه با آن گردآورده اند. پرسش ها و شبهات نو به نو در فضای مجازی، ماهواره و نوشته ها،نشان از جبههگسترده ای از تلاش های علمی در این عرصه است.
همه این ها نشان می دهد که برای تامین نیازمندی ها و مواجهه با چالش ها باید کاری اساسی صورت داد که فعالیت علمی و پژوهشی، اساسی ترین کار به نظر می رسد. سوگمندانه باید گفت که هنوز هم علی رغم تلاش های خستگی ناپذیر گروهی از پژوهشگران و مدیران، نه در عرصه بازیابی و ساماندهی اطلاعات امامتی کار درخوری صورت گرفته و نه برای رصد دقیق حوزه های نفوذ دشمن نتایج نظام یافته ای در دست است. بنیاد فرهنگی امامت که خود را در این عرصه رسالتمند می داند، با پی ریزی نظام نامه جامع موضوعات امامت، نخستین گام را درسامانمند کردن فضای علمی در این عرصه برداشته و برای گام های بعدی نیز دست همکاری و همیاری موسسات و اساتید گران قدر را به گرمی می فشارد.
در همین راستا معاونت پژوهش بنیاد فرهنگی امامت از سال 93 با دعوت از برخی اساتید حوزه امامت، طرحی را آغاز نمود تا سامانه ای از موضوعات حوزه امامت فراهم آورد و مرحله نخست را در جهت مهندسی دانش و اندیشه امامت پایه گذاری کند.
نشست های علمی طولانی، درنهایت مجموعه ای کامل و طبقه بندی شده از موضوعات امامتی را فراهم آورد که نام «نظام جامع موضوعات امامت» بر آن نهاده شد.این مجموعه که یک نظام پسینی با نگاه به آینده است، ناظر به علم و فارغ از هر نوع نگاه به مخاطبان و شامل همهنیازهای علمی این حوزه بوده و در تدوین آن تلاش شده تا به گونه ای طراحی شود که تمامی موضوعات امامتی را در برگیرد. این مجموعه،سامانه ای است که مبادی، مبانی، مسائل و کارکردهای روشن و هم پیوسته ای داشته و محققان و اساتید را به شناسه ها و موضوعات معین راه می برد.
خلاصه سخن آنکه: این نظام جامع موضوعات تا سه رده و در برخی موضوعات تا چهار رده و طبقه، با ملاحظات بسیار، بررسی و تدوین شده که رده اول آن با در نظر گرفتن ترتیب و توالی منطقی، دارای شش مبحث کلان است که عبارت اند از:مبادی و کلیات امامت
تئوری های امامت
موضوعات و مسائل امامت
تاریخ امامت
امامت و علوم
مطالعات راهبردی امامت
همچنین هر یک از شش مبحث رده اول به سرفصل های کوچک تری در رده دوم و ریزتر از آن ها در رده سوم و سایر رده ها تقسیم شده است.
بخشی از طبقه بندی یاد شده به عنوان نمونه در جدول زیر ارائه می گردد:رده1
رده 2
رده 3
1. ماخذ شناسی توصیفی امامت
منابع نقلی، منابع تفسیری، منابع کلامی، منابع سیره و تاریخ، منابع فقهی، منابع فلسفی، منابع عرفانی، منابع ادبی و هنری، منابع مطالعات میان رشته ای، منابع ردیه علیه امامت، منابع دگراندیشی، منابع تاریخ اندیشه، سایر منابع.
2. تاریخ امامت پژوهی
تاریخ امامت پژوهی محدثان، تاریخ امامت پژوهی متکلمان، تاریخ غیبت پژوهی و مهدویت، تاریخ فضیلت نگاری اهل بیت، تاریخ سیره نگاری معصومان، تاریخ حوادث نگاری امامتی، تاریخ مثالب نویسی، تاریخ ردیه نویسی، تاریخ امامت پژوهی فقها، تاریخ امامت پژوهی مستبصران، تاریخ امامت پژوهی فلاسفه، تاریخ امامت پژوهی عرفا، تاریخ امامت پژوهی ادیبان و هنرمندان، تاریخ امامت پژوهی دگراندیشان، تاریخ امامت پژوهی مستشرقان، تاریخ امامت پژوهی مخالفان.
3. روش شناسی امامت پژوهی
روش شناسی اهل بیت علیهم السلام، روش شناسی مذاهب و جریان ها، سبک شناسی امامت پژوهی، روش بهره گیری از منابع
4. اصطلاح شناسی امامت
اصطلاحات کلامی، اصطلاحات قرآنی و حدیثی، اصطلاحات فقهی، اصطلاحات فلسفی، اصطلاحات عرفانی، اصطلاحات ادبی، اصطلاحات فرهنگ عمومی، اصطلاحات نوپدید.
1. امامت در ادیان
امامت در یهود، امامت در مسیحیت، امامت در زردشت، امامت در... .
در حال حاضرمعاونت پژوهش بنیاد فرهنگی امامت بر مبنای همین نظام، دو پروژه مهم را در دستور کار قرار داده است: پروژه اول، شناسایی و بازآرایی پایان نامه ها، کتاب هاو مقالات امامتی در قالب این نظام موضوعات است؛ و پروژه دوم، تدوین چشم انداز پژوهشی در موضوعات امامت، مبتنی بر نیازسنجی و اولویت گذاری بایسته های پژوهشی است تا از این رهگذر، امامت پژوهان و مدیران پژوهشی، با آگاهی کامل از پیشینه پژوهش، فضاهای نوین پژوهشی را جهت برنامه ریزی دقیق تر بازشناسی نمایند.
بر این باوریم که این نظام نامه موضوعی می تواند محور هماهنگی های بین نهادی نیز قرار گیرد. موسسات تخصصی ضمن امکان مشارکت در اصلاح و تکمیل این مجموعه، می توانند با همکاری یکدیگر پروژه های تحقیقاتی آینده نگر در عرصه امامت را در دستور کار خود قرار دهند.
شایان ذکر است که جدول کامل «نظام جامع موضوعات امامت» همراه با شرح مبسوط آن به زودی به صورت کتابچه ای مستقل به زیور طبع آراسته خواهد شد و در اختیار پژوهشگران قرار خواهد گرفت.