جستاری در ضمیر اشاره به دور در آیات آغازین سوره ها

یکی از تعابیر بحث انگیزی که در قرآن به چشم می خورد و معرکه آرای تفسیری گوناگون شده است، تعبیر «ذلک الکتاب» و موارد مشابه آن است که در آغاز برخی از سوره های قرآن آمده است. بررسی ها در این مقاله که از طریق مقایسه چنین عبارتی در سوره های مربوط (با رعایت ترتیب نزول) و مقایسه محتوای آنها با یکدیگر و نیز مقایسه کاربرد ذلک / تلک و هذا / هذه در غیر آیات آغازین انجام پذیرفته، این نتیجه را حاصل کرده است که مفهوم و مشارالیه اسم اشاره ذلک/ تلک در چنین تعابیری، قرآن موجود یا آیات خاصی از آن نیست، بلکه هماهنگ با معنای حقیقی واژه و در اشاره به لوح محفوظ و علم الهی است. چنان می نماید که خاستگاه وجود چنین تعبیری در آغاز برخی از سوره های قرآن این بوده است که مشرکان راجع به منشا قرآن تردید روا می داشتند و اظهار می کردند که آن از سوی خدا و فرشتگان نازل نشده، بلکه القائات شیاطین به پیامبر صلی الله علیه و آله و یا شعر و کهانت است. همچنین از این رهگذر، تاویل این عبارت ها، به تورات و انجیل، که از سوی مسیحیانی همچون یوسف دره حداد مطرح شده است، به نقد کشیده می شود و رد می گردد.