سیمای بایزید بسطامی در کشف المحجوب

کشف المحجوب هجویری، قدیمی ترین کتاب موجود در موضوع تصوف و از ذخایر ارزشمند ادب فارسی و عرفان ایرانی است که متضمن مطالب مهمی در خصوص تصوف و متصوفه تا روزگار مولف می باشد.
یکی از عرفای بزرگی که در ضمن مطالب گوناگون این کتاب به نوعی از اقوال و احوال و حکایات مربوط به آن سخن رفته، بایزید بسطامی است. بایزید که از نامداران و چهره های تابناک عرفان ایرانی اسلامی محسوب می شود سخت مورد توجه هجویری بوده چنان که به مناسبت های گوناگون از آراء ، افکار و حالات سلطان العارفین سخن گفته و آنها را مستند سخنان و کلام خویش قرار داده و یا به شرح و تفصیل آنها پرداخته است.
هجویری یکی از طوایف دوازده گانه صوفیه را طیفوریه یا پیروان بایزید می داند و از آراء شیخ بسطام به ویژه درباره سکر، حقیقت توحید، معرفت، ایمان، محبت، عبادت، متابعت علم، کرامت، شطح معروف و معراج بایزید و... سخن می راند. وی از بایزید با تعابیری همچون فلک معرفت و ملک محبت نام می برد.
نتیجه آنکه سیمایی که از بایزید در کشف المحجوب ترسیم شده، سیمای عارفی است کامل و سالکی است واصل که هجویری با احترام تمام از او سخن می راند و کلمات و حکایات وی را در تایید سخنان خویش به کار می برد و او را یکی از آشنایان و راه یافتگان به حریم حقیقت تلقی می کند.