ارزیابی معارضه کلامی فلسفی ابن رشد و غزالی

تخالف و توافق میان عقل و شرع، موضوع معارضه ابن رشد و غزالی است. در مقاله پیش رو، اختلافات و مشابهت های فکری غزالی و ابن رشد ترسیم شده است تا درجه اعتبار آرای هریک روشن شود و کوشش های آن دو در ابطال یا اقبال به فلسفه در عرصه دین به محک نقد گذاشته شود. ازسویی به بررسی علل ساختاری و معده به وجودآورنده مناظره ابن رشد و غزالی نیز پرداخته شده است. از علل ساختاری می توان به جریان نوگرایی معتزله اشاره کرد که تکامل آن به وسیله رشد فلسفه مشاء به واسطه ابن سینا صورت گرفت. ابن سینا فلسفه مشاء را با مشرب افلاطونی درآمیخت که این علت ساختاری، خود علتی معده محسوب می گردد تا ابن رشد به معارضه با غزالی برخیزد. علت معده ایجاد این معارضه نیز شرایط سیاسی اجتماعی عصر ابن رشد بوده است که با فلسفه سر مخالفت داشته اند؛ بنابراین ابن رشد مورد ایذای ابنای زمان شد و به نوعی با انتقاد از آرای غزالی، به دفع اتهام از خود مجبور شد. درحقیقت منازعه غزالی و ابن رشد، هم منشا سیاسی اجتماعی داشت و هم منشا عقیدتی که ناشی از دو ساختار و بنیاد ایمان گرایی و عقل گرایی است که در جهان اسلام به عنوان دو طیف دامنه دار، حیات یافته بودند.