بررسی کمی و کیفی اسانس گونه های مختلف مرزه (Satureja spp.) کشت شده در استان یزد

تعدادی از گونه های مرزه (Satureja spp.) با دارا بودن ترکیب های باارزشی همانند تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه ای در صنایع دارویی، بهداشتی، آرایشی برخوردار می باشند. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی کمیت و کیفیت روغن اسانسی اکسشن های مختلف گونه های مرزه در حالت زراعی بود. ابتدا بذر 35 اکسشن از 10 گونه مختلف مرزه از رویشگاه های طبیعی کشور جمع آوری شده و پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی استان یزد واقع در گردفرامرز شاهدیه یزد، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. سرشاخه های گلدار آنها، طی چهار سال متوالی پس از کشت جمع آوری و خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس گیری انجام شد. پس از تعیین بازده اسانس بر اساس وزن خشک گیاه، اسانس به وسیله کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی تجزیه و شناسایی اسانس ها انجام شد. نتایج تجزیه واریانس میزان تولید وزن تر و وزن خشک اندام های هوایی، وزن خشک برگ، وزن خشک شاخه ها، بازده اسانس و میزان تولید اسانس در هکتار در سال های 1390، 1391 و 1392 در سطح 1% معنی دار بود. مقایسه میانگین ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال 5% انجام شد. از بین ترکیب های شیمیایی موجود در اکسشن های مختلف 4 ترکیب پارا-سیمن، گاما-ترپینن، تیمول و کارواکرول با درصد بالا در طی چهار سال مورد مقایسه و بررسی قرار گرفتند. همچنین ترکیب های آلفا-توژان، آلفا-پینن، بتا-پینن، آلفا-ترپینن، ترانس کاریوفیلن، ترپینئول، اسپاتولنئول و کاریوفیلن اکساید در برخی از اکسشن ها درصد بالایی را به خود اختصاص دادند. به طور کلی با در نظر گرفتن بازده، میزان تولید و ترکیب های تشکیل دهنده اسانس، اکسشن های 15 (S. rechingeri) با منشا استان ایلام با میانگین 5.8% اسانس و میزان تولید 113.9 کیلوگرم اسانس در هکتار و 64% کارواکرول و 2/12% تیمول، اکسشن 107 (S. spicigera) با منشا استان گیلان با میانگین 2.4% اسانس و میزان 75.5 کیلوگرم اسانس در هکتار و 43.4% تیمول و 9.2% کارواکرول، اکسشن 24 (S. rechingeri) با منشا استان ایلام با میانگین 4.2% اسانس و میزان تولید 63.8 کیلوگرم اسانس در هکتار و 75.4% کارواکرول و 6.2% تیمول و اکسشن SKM (S. bachtiarica) با منشا استان یزد با 6/2% اسانس و میزان تولید 51.9 کیلوگرم اسانس در هکتار و 66% کارواکرول و 0.5% تیمول به ترتیب به عنوان اکسشن های برتر معرفی می شوند.