تاثیر منابع کودی (شیمیایی، زیستی و تلفیقی) و رژیم های کم آبیاری بر ویژگی های کیفی علوفه و میزان تریگونلین در شنبلیله (Trigonella foenum- graecum L.)

استفاده گسترده از کودهای شیمیایی در دهه های اخیر و پیامدهای منفی ناشی از کاربرد این مواد، موضوعی است که امروزه همچنان مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. بدین منظور جایگزینی کودهای زیستی و آلی با کودهای شیمیایی و یا تلفیقی مناسب از آن ها، به منظور افزایش حاصل خیزی خاک در کشاورزی پایدار و همچنین تامین سلامت دام امری ضروری به نظر می رسد. از سویی تنش خشکی، مهم ترین عامل غیر زنده است که رشد و تولید گیاهان را به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک محدود می سازد و با تاثیر روی جذب مواد غذایی از طریق ریشه موجب کاهش کیفیت علوفه می شود. به همین دلیل شناسایی روش های نوین آبیاری و کم آبیاری می تواند پیامدهای ناشی از مشکل کم آبی را کاهش دهد. بنابراین استفاده از بهترین سطوح کودهای زیستی و تلفیقی همراه با نظام کم آبیاری، برای افزایش کیفیت علوفه و میزان تریگونلین از هدف های مهم این تحقیق به شمار می رود.
آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 91-1390 در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران اجرا شد. کرت های اصلی شامل رژیم آبیاری در سه سطح: آبیاری کامل (تامین100%)، کم آبیاری متوسط (تامین 75%) و کم آبیاری شدید (تامین 50% نیاز آبی گیاه برحسب تبخیر و تعرق هفتگی) و کرت های فرعی در بردارنده سطوح مختلف کودی ( بر پایه نتایج تجزیه خاک) در شش سطح (شاهد، 100%کود شیمیایی، 100%کود زیستی، کود زیستی +100% کود شیمیایی، کود زیستی +75% کود شیمیایی و کود زیستی +50% کود شیمیایی) بود.
نتایج و بحث: با افزایش تنش خشکی، درصد پروتئین، کربوهیدرات های محلول در آب، الیاف نامحلول در شوینده های اسیدی و خنثی، درصد خاکستر و میزان تریگونلین افزایش و دیگر صفات کاهش یافت. این امر نشان داد که با اعمال تنش خشکی کیفیت علوفه گیاه شنبلیله بدلیل افزایش الیاف نامحلول در شوینده های اسیدی و خنثی کاهش می یابد که این موضوع با کاهش قابلیت هضم علوفه همراه است. کاربرد کودهای زیستی و تلفیقی موجب کاهش فیبرهای نامحلول و افزایش قابلیت هضم علوفه شد. اگرچه تنش خشکی سبب افزایش میزان تریگونلین شد اما از سوی دیگر تاثیر منفی روی بسیاری از عامل های موثر بر رشد گیاه مانند میزان ماده خشک قابل هضم، جذب عنصرهای کانی (معدنی) وحتی عملکرد ماده موثره داشت. بیشترین درصد ماده خشک قابل هضم، درصد عنصرهای کانی و عملکرد تریگونلین از تیمار آبیاری کامل و استفاده از کود تلفیقی (Bio75% و Bio50%) و بالاترین درصد پروتئین خام و درصد کربوهیدرات های محلول از تیمار کم آبیاری شدید و استفاده از کود تلفیقی (Bio100%) به دست آمد.
بنابر نتایج این تحقیق در همه شرایط و به ویژه در شرایط تنش، تاثیرگذاری کودهای تلفیقی به مراتب بیشتر از کودهای زیستی و شیمیایی بود. استفاده از کودهای تلفیقی توانست تاثیر زیانبار کم آبی را تا حدی خنثی و بالاترین کیفیت علوفه و متابولیت ثانویه را تامین کند. این امر مبین آن است که باکتری های تثبیت کننده نیتروژن (ازتوباکتر) و باکتری های حل کننده فسفات (سودامونانس) موجب افزایش کارایی یکدیگر شدند و با کاربرد این کودها عملکرد کمی و کیفی بیشتری در مقایسه با دیگر نظام ها کودی به دست آمد. سیستم کم آبیاری متوسط در منطقه کرج به علت صرفه جویی در کاربرد آب و تاثیر منفی کم، نتیجه شایان پذیرشی داشت، که می تواند برای افزایش پایداری نظام های کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک مورد توجه قرار گیرد. به نظر می رسد با توجه به تاثیر مثبت استفاده از شنبلیله برای دام، از این گیاه می توان به عنوان یک علوفه دارو و مکمل غذایی در جیره غذایی دام استفاده شود.