مطالعه کانی شناسی سفالهای دوه های مس و سنگ و مفرغ کول تپه هادی شهر، شمال غرب ایران

دوره های مس سنگ و مفرغ از مهم ترین ادوار پیش از تاریخ ایران به شمار می آیند که از لحاظ داده های فرهنگی از قبیل سفال،‏ معماری،‏ شیوه تدفین و... تفاوت های زیادی دارند؛ به عنوان مثال داده های سفالی دوره مس سنگ،‏ نخودی و یا منقوش هستند و روی آن ها از نقوش مختلف هندسی استفاده شده است در حالیکه در دوره مفرغ به یکباره شاهد تغییر ناگهانی در داده های سفالی هستیم. سنت سفال نخودی منسوخ و سفال های خاکستری سیاه با نقوش کنده طیف وسیع داده ها را به خود اختصاص می دهد. این اختلاف فرهنگی و به طبع آن سفالی در لایه های فرهنگی بیشتر محوطه های ایران و به خصوص منطقه شمال غرب به خوبی شناسایی شده است. با توجه به نبود اتفاق نظر در خصوص این اختلاف فرهنگی در منطقه و مسائل لاینحل موجود میان دو دوره مس سنگ و مفرغ به نظر می رسد استفاده از روش های آزمایشی می تواند راهگشا باشد. پژوهش حاضر سعی می کند با استفاده از کانی شناسی سفال های به دست آمده از لایه های مس سنگ و مفرغ کول تپه هادی شهر به اطلاعاتی در مورد خاک استفاده شده و بومی یاغیربومی بودن آن ها دست یابد. این محوطه در دشت میان کوهی وسیع هادی شهر در شمال غربی ترین نقطه کشور و در حدود ده کیلومتری جنوب رود ارس واقع شده است. در این پژوهش نتایج به دست آمده از آزمایش کانی شناسی ده نمونه سفالی (از هر دوره پنج نمونه) دو لایه گاه نگاری شده مس سنگ و مفرغ این محوطه مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. روش پژوهش تلفیقی از روش های میدانی آزمایشگاهی و کتابخانه ای است. با توجه به نتایج به دست آمده علاوه بر ناهمگونی ظاهری در بافت سفال های دو دوره،‏ شاهد تفاوت های چشم گیر دیگری از قبیل فابریک و نوع بافت آن ها (ریزبلور یا سیلتی در مس سنگ و پورفیری یا درشت در مفرغ) هستیم. در سفال های دوره مس سنگ شیشه های ولکانیکی دیده نشده در حالیکه نمونه سفال های دوره مفرغ شیشه های ولکانیکی و قطعات هلالی شکل و دایره ای شکل دارند. با توجه به زمین شناسی منطقه،‏ حوضه رسوب گذاری فلیشی،‏ سنگ های ولکانیک و سنگ های آذرین آواری (پیروکلاستیک)،‏ سنگ های آهکی و... موجود در منطقه می توان به قطعیت بیان کرد که منشا سفال های دوره مفرغ محلی است؛ زیرا در تمام این نمونه ها بدون استثنا قطعاتی از سنگ های ولکانیک و یا آذرین آواری را می توان مشاهده نمود.