مقایسه عملکرد گندم در سامانه های زراعی تحت مدیریت رایج و پیشرفته با استفاده از GIS

بررسی عملکرد و دلایل تفاوت عملکرد در سامانه های زراعی می تواند به یافتن راهکارهایی منجر شود که با استفاده از آن ها می توان تولید را در مقیاس کلان منطقه ای افزایش داد. یکی از وظایف مهم علم زراعت تعیین عوامل محیطی و زراعی محدودکننده عملکرد در یک ناحیه معین است. هیچ روش کاملی برای این منظور وجود ندارد، زیرا ناهمگونی و اثرات متقابل زیادی در محیط و مدیریت زراعی وجود دارد که اجازه تجزیه و تحلیل آماری کامل را میسر نمی سازد. یکی از روش هایی که می توان از آن برای تجزیه و تحلیل عوامل محدودکننده عملکرد استفاده کرد، اولویت بندی این عوامل از طریق رتبه بندی است. مهم ترین هدف از انجام این تحقیق، پیدا کردن راهکارهای مدیریتی مناسب و توصیه آن جهت افزایش عملکرد گندم در سامانه های زراعی ناکارامد بود. به این منظور عملکرد گندم در سامانه های زراعی رایج و پیشرفته مورد مقایسه قرار گرفت تا اختلافات مدیریتی در این سامانه ها مشخص شود. از آن جا که اختلاف در عملکرد می تواند دلیلی جز اختلاف در مدیریت مزارع نیز داشته باشد، وضعیت این سامانه ها از دیدگاه شاخص های توپوگرافی، اقلیمی، خاکی، اقتصادی و اجتماعی نیز مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و جهت بهبود عملکرد گیاهان زراعی می توان عملیات مختلف زراعی را بهینه نمود. این پژوهش در سال زراعی 92-1391 به منظور مقایسه عملکرد گندم در سامانه های زراعی رایج و پیشرفته با استفاده از GIS در بخشی از اراضی زراعی استان گلستان، در 68 مزرعه در ده منطقه روستایی (مزارع رایج) و 10 مزرعه از مزارع شرکت سهامی مزرعه نمونه استان گلستان (مزارع پیشرفته) انجام شد. به منظور بررسی شرایط اقلیمی و توپوگرافی محدوده مورد مطالعه از اطلاعات بلندمدت 51 ایستگاه هواشناسی هم دیدی و باران سنجی استان گلستان و 32 ایستگاه هم دیدی استان های گلستان، مازندران، سمنان و خراسان شمالی و مدل رقومی ارتفاعی زمین (DEM) استان با دقت 20 متر استفاده شد. اطلاعات مربوط به مدیریت مزارع و وضعیت اجتماعی زارعین، از طریق مصاحبه شخصی و تکمیل پرسش نامه، جمع-آوری شد.
یافته ها و نتایج تجزیه واریانس اطلاعات مزارع نشان داد که رابطه آبیاری، دفعات استفاده از کود نیتروژن سرک، استفاده از ریزمغذی ها، ماشین آلات کاشت، رقم زراعی، مدیریت بقایا، استفاده از قارچ کش، تناوب تابستانه و پاییزه سال قبل، دانش کشاورزی و تاریخ کاشت با عملکرد معنی دار بود. همچنین، نتایج تجزیه رگرسیون نشان داد که از بین پارامتر های کمی مورد بررسی مقدار کود نیتروژن در سرک دوم و سطح زیر کشت مهم ترین فاکتورهای تعیین کننده تولید عملکرد گندم بودند. نتایج کلی بررسی شاخص های محیطی مورد مطالعه نشان داد که کیفیت این عوامل در مزارع رایج مطلوب تر از مزارع پیشرفته بود، درحالی که عملکرد در مزارع پیشرفته بیش تر از مزارع رایج بود. بر اساس نتایج به دست آمده مدیریت مزرعه مهم ترین عامل در تولید گندم بوده و در مزارع رایج می توان با مدیریت بهتر به عملکرد بالاتری دست یافت. بنابراین در مزارعی که کیفیت محیطی مطلوبی دارند، اما مدیریت زراعی در آن ها ضعیف است، این امید وجود دارد که بتوان عملکرد در واحد سطح را افزایش داد. در این راستا، بهبود مدیریت زراعی در مزارع رایج می تواند در برنامه های بلندمدت مد نظر قرار گیرد.