اثر تنش مکانیکی باد بر تعدادی از خصوصیات مورفوفیزیولوژیک دو رقم گندم (Triticum aestivum) پابلند و نیمه-پاکوتاه

تنش های مکانیکی از جمله تنش باد می تواند نقش مهمی را در سازگاری و اکوفیزیولوژی گیاهان داشته باشند. بطور کلی کاهش ارتفاع ساقه، کاهش سطح برگ، افزایش قطر ساقه و کاهش وزن تر و خشک معمول ترین عکس العمل گیاهان در برابر تنش های مکانیکی باد می باشند. وزش باد موجب افزایش تنفس و تعرق گیاه، کاهش در محتوی آب گیاه، تغییر ترکیب شیمیایی دیواره سلولی و تغییر در میزان تولید هورمون های گیاهی می شود. علاوه بر این با افزایش شدت تنش باد ممکن است گیاهان دچار خوابیدگی شوند. خوابیدگی مانع از جریان آب و عناصر غذایی موردنیاز گیاه و مانع از جریان مواد حاصل از فتوسنتز به ریشه ها یا دانه های درحال توسعه می شود که در نتیجه آن پر شدن دانه ها مختل می شوند. همچنین در نتیجه خوابیدگی مقدار رطوبت نسبی در یک جامعه گیاهی افزایش می یابد که رشد قارچ ها و گسترش بیماری ها از عواقب آن است. گندم گیاهی است که پس از سنبله دهی و سنگین شدن بخش انتهایی ساقه آن به خوابیدگی حساس تر می شود و باد شدید یکی از عوامل ورس در گندم می باشد. لذا اصلاح ارقام گندم به تنش باد یکی از اولویت های ارقام گندم در مناطق بادخیز کشور می باشد. از این رو این آزمایش با این هدف در دو رقم جدید و قدیم گندم انجام شد.
با توجه به مطالب ذکر شده، نظر به اهمیت ارزیابی اثرات تنش مکانیکی ناشی از وزش باد بر صفات رشدی و عملکردی گیاه گندم، آزمایشی در سال 1393 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، به اجرا درآمد. آزمایش به صورت فاکتوریل سه عامله در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل شدت جریان باد (صفر، 5،10و 15 متر بر ثانیه) و مدت زمان وزش آن (15، 30 و 45 دقیقه) بود که بر روی دو رقم گندم روشن (پابلند و قدیمی) و سیروان (پاکوتاه و جدید) اعمال شدند. گیاهان در شرایط گلخانه رشد داده شدند و برای اعمال تیمارها گلدان ها دریک اتاقک مخصوص اعمال تنش مکانیکی باد قرار گرفتند.
نتایج نشان داد که ارتفاع گیاه، تعداد برگ، اندازه اولین میانگره بعد از اعمال تیمار، وزن خشک گیاه، محتوای نسبی آب برگ و مقدار فتوسنتز به طورمعنی داری تحت تاثیر عوامل آزمایش قرار گرفتند. با افزایش سرعت وزش باد در هر دو رقم سیروان و روشن از میزان صفات ذکر شده کاسته شد، اما روند کاهش آن در رقم سیروان نسبت به رقم روشن کمتر بود. در هر دو رقم بیشترین مقدار صفات ذکر شده در تیمار شاهد بدون وزش باد مشاهده شد. علاوه بر این با افزایش مدت وزش باد از مقدار صفات ذکر شده کاسته شد، این در حالی بود که این کاهش در ارقام سیروان و روشن با روندی مشابه نداشت و رقم سیروان کمتر تحت تاثیر مدت وزش باد قرار گرفت. با توجه به مشاهدات آزمایشی، می توان بیان کرد که خوابیدگی ناشی از وزش باد منجر به ایجاد خسارت مکانیکی در گیاه شد که به نظر می رسد با توجه به مقاومت بیشتر رقم سیروان در برابر خوابیدگی تاثیرپذیری این رقم نیز در برابر تنش مکانیکی حاصل از وزش باد نیز کمتر بود و درمجموع پاسخ بهتری را نشان داد.
به طورکلی رقم سیروان در مقایسه با رقم روشن، کمتر تحت تاثیر تنش باد قرار گرفت و روند کاهشی مربوط به صفات ذکر شده در رقم سیروان از شدت کمتری برخوردار بود. رقم سیروان نیمه پاکوتاه بوده و در برابر خوابیدگی دارای مقاومت است، به همین دلیل به نظر می رسد در برابر افزایش سرعت و مدت وزش باد کمتر تحت تاثیر قرار گرفت.