مهمان سردبیر

لنگربه نظر می رسد مهم ترین عامل ناکارآمدی سیاست گذاری آموزش عالی ایران در حال حاضر، منطبق نبودن سیاست ها و تصمیم های این حوزه با پشتوانه های علمی، نظری و پژوهشی است. به طور نمونه سیاست خصوصی سازی آموزش عالی حاصل سیاست گذاری های شتاب زده، بدون مطالعه و تقلیدی در توسعه نظام آموزش عالی است. علی رغم اینکه خصوصی سازی آموزش عالی به کسب درآمد توسط دانشگاه ها و تنوع بخشی آموزش عالی کمک کرده اما روند پرشتاب حرکت خصوصی سازی در آموزش عالی ایران به نحوی بوده که نه تنها از اهداف اصلی خود دور شده بلکه گاهی حرکت آن در جهت خلاف اهداف و رسالت اصلی آموزش عالی بوده و آسیب ها و تبعات جبران ناپذیری را متوجه آموزش عالی کشور کرده است. از جمله این آسیب ها و مشکلات می توان به سه دسته آسیب های ساختاری، کارکردی و محیطی اشاره کرد:به لحاظ ساختاری، فقدان قوانین و مقررات شفاف، مدیریت ناکارآمد مراکز خصوصی آموزش عالی، مشکلات ساختاری در راه اندازی دانشگاه های خصوصی، وجود بوروکراسی اداری یا کاغذبازی و عدم استقلال در جذب هیات علمی، منجر به بروز مشکلات ساختاری در دانشگاه های پولی به عنوان نماد خصوصی سازی آموزش عالی شده و این مشکلات نه تنها کارکرد و عملکرد دانشگاه بلکه محیط پیرامون و جامعه را نیز دچار آسیب کرده است.
آسیب های کارکردی از جمله کاهش کیفیت آموزشی استاد و دانشجو؛ افزایش مدرک گرایی، تقلب و فساد آموزشی و همچنین کیفیت پائین پژوهش و عدم تعامل آن با سایر بخش های جامعه، کیفیت و شاخص های آموزش و پژوهش را به چالش کشیده چنانکه کارکرد آموزش، تولید علم و نشر و اجرایی کردن پژوهش های دانشگاهی بر اساس نیاز جامعه، جای خود را به کارکردهایی با هدف سودآوری و سرمایه گذاری مادی داده است. از سوی دیگر سیطره رویکرد کمی گرایی، نگاه کاسب کارانه به آموزش عالی و تبدیل استاد به تاجری که به جای تمرکز بر رسالت اصلی آموزش عالی باید سود بیشتر را هدف قرار دهد بی تردید منجر به زدودن اخلاق و ارزش های بنیادین و ساحت علم از آموزش عالی کشور خواهد شد.
افزایش دانش آموختگان بیکار، طبقاتی شدن آموزش به نفع طبقات بالای جامعه، وابستگی سیاسی آموزش عالی، بی توجهی دولت به سیاست گذاری های مناسب بخش خصوصی آموزش عالی، اتکاء به شهریه و عدم کارآفرینی در جذب منابع دیگر، رشد کمی مراکز آموزش عالی خصوصی و ایجاد نگرش منفی نسبت به آموزش عالی را می توان مهم ترین آسیب های محیطی خصوصی سازی آموزش عالی قلمداد کرد. همچنین خصوصی سازی نه تنها آموزش عالی را از عدالت آموزشی و ایجاد فرصت های برابر آموزشی برای افراد دور کرده بلکه باعث حاکم شدن ارزش های بازار بر ارزش های هنجاری، معنوی و دینی در دانشگاه و جامعه شده است.
خصوصی سازی آموزش عالی در دنیا به عنوان وسیله ای برای رقابتی تر شدن و ارتقاء کیفیت دانشگاه ها به کار گرفته می شود. در حالی که در ایران عملکرد و شیوه های نامناسب خصوصی سازی آموزش عالی، سبب افت کیفیت دانشگاه ها شده است. در نتیجه افت کیفیت، بسیاری از خدماتی که از دانشگاه ها خواسته می شود خدمات علمی و پژوهشی اصیل نبوده و خدماتی هستند که مشاوران و پیمانکاران حوزه تجارت و بازار نیز می توانند آن را انجام دهند.
بر اساس آنچه در خصوص آسیب های خصوصی سازی آموزش عالی ایران گفته شد به نظر می رسد هر چند در ابتدا سیاست گذاری در راستای خصوصی سازی آموزش عالی ذاتا سیاست گذاری غلطی نبوده اما اجرای نادرست آن، کیفیت آموزش عالی کشور را نشانه گرفته است. می توان با بکارگیری راهکارهایی جهت کاهش یا رفع آسیب های مذکور، این سیاست گذاری را در مسیر صحیح حرکت و اجرا، سوق داد.
با توجه به اینکه مدیریت کارآمد و اثربخش یکی از ارکان اساسی دانشگاه محسوب می شود بنابراین بر اساس ماهیت دانشگاه های خصوصی انتظار می رود مدیریت بازاریابی بر آنها حاکم باشد نه یک مدیریت سنتی مانند سایر دانشگاه ها، اما برای مدیریت کارآمد و رفع آسیب ها در این بخش، انتصاب مدیران متخصص در این حوزه و برگزاری کارگاه های آموزشی به منظور تقویت مدیران ضروری است. همچنین ایجاد نظام جامع نظارت و ارزیابی مستمر بر این دانشگاه ها با تاکید بر کیفیت آموزشی و پژوهشی پیشنهاد می شود به طوری که عدم رعایت استانداردهای آموزشی و پژوهشی نظام آموزش عالی کشور در این دانشگاه ها، بی هیچ مماشات به تعطیلی واحدهای متخلف بینجامد.
ضرورت و اهمیت بازنگری و تامل جدی در شیوه تفکر حاکم نسبت به افزایش خصوصی سازی آموزش عالی شدیدا احساس می شود و شایسته است راهکارهایی غیر از خصوصی سازی - مانند سرمایه گذاری بیشتر روی تولیدات علمی دانش بنیان و درآمدزایی از طریق تعاملات تنگاتنگ با صنعت و سایر بخش های جامعه - برای جبران کسری بودجه آموزش عالی تمهید و جایگزین خصوصی سازی شود.
تبعات و آثار منفی خصوصی سازی هنگامی رخ می نماید که از پیش نیازهای ضروری اجرای این سیاست و توجه به شرایط ویژه کشور غفلت شود. مطالعه و تشکیل کمیته های تخصصی بررسی تجارب و الگوهای موفق جهانی و پیاده سازی آن بر اساس شرایط ملی-منطقه ای می تواند این تقلید کورکورانه را به یک سیاست گذاری تقلیدی موفق بدل کند. تجارب موفق خصوصی سازی در دنیا از جمله در اسپانیا، هلند، بلژیک و آمریکا نشان می دهد می توان خصوصی سازی آموزش عالی را به نحوی اجرا کرد که دانشگاه های خصوصی نیز در صدر برترین دانشگاه های کشور مطرح شوند.
آسیب های خصوصی سازی آموزش عالی در ایران زنگ خطری برای تذکر این نکته است که چنانچه در این سیاست گذاری، بازنگری جدی صورت نپذیرد ممکن است پیامدهای منفی دیگری نیز در لایه های پنهان آن وجود داشته باشد. بروز یا عدم بروز آن پیامدهای احتمالی به اقدامات آتی سیاستگذاران و مراجع ذی ربط وابسته است.

استادیار دانشگاه الزهرا (س)