بررسی روایی و پایایی آزمون ارزیابی سیستم های تعادلی (آزمون بس) در ارزیابی اختلالات تعادلی بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس

بررسی وضعیت سیستم تعادلی و کنترل پوسچرال در افراد با مالتیپل اسکلروزیس مهم و ضروری است. شناسایی و به کارگیری ابزار های استاندارد می تواند راهکاری کاربردی برای برنامه ریزی هدفمند در این موضوع باشد. تاکنون ابزارهای متعددی برای بررسی اختلالات تعادل در این بیماران به کار رفته است که هر کدام فقط برای غربالگری مشکلات تعادلی استفاده شده است که تنها پیش بینی خطر افتادن را در افراد مسن گزارش می دهد. این پرسش نامه ها نمی توانند برای تشخیص علت های زمینه ساز اختلال تعادل به درمانگر کمک کنند و در هدایت فرایند درمان هدفمند موثر نیستند. دکتر هوراک از سال 1990 تا 1999 پرسش نامه «بس» را در سامانه آموزش پزشکی مداوم طراحی کرد. با توجه به اینکه این پرسش نامه بر اساس نظریه کنترل حرکتی برنشتاین پایه ریزی شده است، در آن شش حوزه سیستم تعادل ( محدودیت های بیومکانیکی، محدودیت های ثبات، تغییر وضعیت ها و تنظیمات مبنی بر پیش بینی، پاسخ های وضعی واکنشی ها، جهت یابی حسی، ثبات در راه رفتن) از طریق 36 سوال بررسی می شود. هدف از پژوهش حاضر پس از تهیه نسخه فارسی پرسش نامه، بررسی روایی و پایایی آزمون ارزیابی سیستم های تعادلی در افراد با بیماری مالتیپل اسکلروزیس است.
این مطالعه از نوع روش شناسی و غیرتجربی است. محقق ابتدا پرسش نامه بس را ترجمه کرد. روایی صوری پرسش نامه با نظرسنجی از 21 بیمار مالتیپل اسکلروزیس بررسی شد. روایی محتوایی پرسش نامه نیز با نظرسنجی از 6 متخصص توانبخشی (سه متخصص کاردرمانی و سه متخصص فیزیوتراپی) ارزیابی شد. سپس دو محقق (نویسنده و یک آزمونگر دیگر) برای 110 فرد با تشخیص مالتیپل اسکلروزیس و دارای معیار ورود به مطالعه و ساکن شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز شهر تهران، در سال 1396-1395 پرسش نامه بس و پرسش نامه برگ را تکمیل کردند. بعد از یک هفته، 36 نفر از افراد ارزیابی شده، با پرسش نامه بس برای بررسی پایایی آزمون و بازآزمون مجددا ارزیابی شدند. با اطلاعات حاصل، همسانی درونی پرسش نامه با ضریب آلفای کرونباخ، پایایی آزمون و بازآزمون با ضریب همبستگی درون رده ای، پایایی بین دو آزمونگر با محاسبه ضریب همبستگی درون رده ای و نیز روایی همگرایی بین دو پرسش نامه بس و برگ با محاسبه ضریب همبستگی پیرسون بررسی شد.
مختصصان روایی محتوایی پرسش نامه (قابل فهم بودن و مناسب بودن سوالات و تطبیق واژه ها مطابق با فرهنگ) را تایید کردند که از طریق روش های آماری CVR و CVI انجام شده بود (CVR>0/99 و CVI>0/79). ضریب همبستگی پیرسون بین تمامی حوزه های پرسش نامه بس (به جز حوزه دوم) با نمره پرسش نامه برگ بین 0/79 تا 0/93 بود. اعداد از حداقل مقدار قابل قبول یعنی 0/70 بالاتر هستند و این نشان دهنده روایی همگرایی خوب بین این دو پرسش نامه است. بعد از حذف بخشی از سوال 6 از حوزه دوم، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده در تمامی حوزه ها بین 0/71 تا 0/93 یعنی بیشتر از حداقل مقدار قابل قبول (0/70) بود که این موضوع نشان دهنده همسانی درونی خوب است. ضریب همبستگی درون رده ای بین نمرات دو آزمونگر در شش حوزه بین 0/76 تا 0/98 گزارش شد که در تمامی حوزه ها بالای 0/70 بود که نشان دهنده وجود پایایی بین دو آزمونگر است. همچنین ضریب همبستگی درون رده ای با دو مرتبه تکرار برای پایایی آزمون و بازآزمون بین 0/84 تا 0/99 بود که بالاتر از 0/70 (حداقل مقدار قابل قبول) و نشان دهنده پایایی آزمون و بازآزمون خوب پرسش نامه است.
بعد از تغییر و حذف بخشی از سوال 6 از حوزه دوم نتایج نشان داد پرسش نامه بس برای ارزیابی عملکرد تعادلی در بیماران مالتیپل اسکلروزیس روایی و پایایی خوبی دارد و می توان آن را به عنوان ابزاری معتبر، هم در حوزه های بالینی (به منظور ارزیابی وضعیت تعادلی این بیماران و برنامه ریزی هدفمند درمانی) و هم برای ارتقای پژوهش های علمی در بیماران مالتیپل اسکلروزیس به کار برد.