تعیین شاخص های ارزیابی وضعیت مراتع درمنه زار با مشارکت ذینفعان (مطالعه موردی: بخشی از درمنه زارهای اصفهان)

وضعیت مرتع مهمترین عاملی است که در مدیریت مرتع ضروری است. روش های تعیین وضعیت مراتع برای درمنه زارهای مرکزی ایران کارآئی لازم را ندارند و این مسئله موجب اتخاذ شیوه های نامناسب مدیریتی برای 45 درصد از عرصه های طبیعی کشور (تحت اشغال گونه درمنه دشتی) می گردد. از علل عدم کارآئی روش های متداول تعیین وضعیت درمنه زارها، خاستگاه اولیه و ضعف تئوریک این روش ها و عدم استفاده از تجربیات و دانش بومی بهره برداران و کارشناسان با تجربه در طراحی آن ها می باشد. به منظور رفع اشکالات مذکور، در این تحقیق ضمن بررسی منابع موجود علمی و برگزاری 2 کارگاه جداگانه با حضور بهره برداران و کارشناسان مرتبط با درمنه زارهای مرکزی ایران، مجموعا تعداد چهل شاخص استخراج و روش ارزیابی هر شاخص نیز تعیین گردید. سپس با انتخاب پارک ملی کلاه قاضی به وسعت 46448 هکتار به عنوان منطقه مرجع و مراتع اطراف آن اقدام به ارزیابی و امتیازدهی شاخص ها در سایت های متناظر درون و بیرون پارک گردید. پس از ارزیابی، اقدام به هم مقیاس سازی امتیازات مربوطه بر مبنای صفر تا صد گردید. به منظور تعیین شاخص های موثر در تعیین وضعیت مرتع، طی سه مرحله اقدام شد 1) به وسیله نرم افزار SPSS در قالب آزمونt زوجی، شاخص هایی که اختلاف معنی دار در حد 01/0 و 05/0 در بیرون و درون پارک را داشتند مشخص شدند. 2) از بین شاخص های انتخاب شده مرحله 1 آنهائی که بیشترین تمایز بین سایت های مرجع و ارزیابی را با توجه به مقایسه t به دست آمده با t جدول (756/2) داشتند، به عنوان شاخص های موثر تعیین شدند. 3) از میان شاخص های مرحله 2 (شاخص های موثر)، آنهائی که حدافل در دو منبع از منابع سه گانه استخراج اولیه (کارگاه مشارکتی بهره برداران، کارگاه مشارکتی کارشناسان و منابع علمی) معرفی شده بودند تحت عنوان شاخص های موثر نهائی تعیین گردیدند. نتایج نشان داد که از چهل شاخص به دست آمده از منابع سه گانه استخراج اولیه، 27 شاخص دارای اختلاف معنی دار در سطح 1 و 5 درصد بودند و از میان 27 شاخص مذکور، در مرحله دوم 21 شاخص تحت عنوان شاخص های موثر اولیه انتخاب و نهایتا در مرحله سوم، 12 شاخص به عنوان شاخص های موثر نهایی در تعیین وضعیت درمنه زارها معرفی شدند. این شاخص ها عبارتند از: فرم بوته های دائمی مرغوب، تولید علوفه، گیاهان مرغوب، ترکیب گیاهان، گیاهان مهاجم، تکثیر گیاهان مرتعی (زادآوری)، درصد لاشبرگ، گیاهان نامرغوب، فرسایش خاک، بنیه و شادابی گیاهان، تراکم گیاهان و درصد تاج پوشش دائمی.