ارزیابی عامل های مدیریتی محدود کننده عملکرد کلزا در شرق استان گلستان با استفاده از روش CPA

کلزا (Brassica napus) یکی از مهم ترین گیاهان دانه روغنی است. در حالی که بخش عمده ای از روغن نباتی مورد نیاز کشور از خارج تامین می شود، این گیاه با داشتن عملکرد مناسب می تواند نقش مهمی در افزایش تولید روغن و کنجاله مورد نیاز کشور ایفا کند و موجب کاهش واردات روغن و کنجاله از خارج شود. استان گلستان به ویژه بخش شرقی آن از جمله مهم ترین مناطق تولید کلزا در کشور به شمار می آید. عملکرد میانگین کلزا در این منطقه اغلب کمتر از دو تن در هکتار می باشد. برآورد میزان خلاء عملکرد و تعیین عامل های به وجود آورنده ی آن رهیافت مناسبی برای افزایش عملکرد میانگین تولید محصول کشاورزان است. هدف های این پژوهش استفاده از روش تحلیل مقایسه کارکرد (CPA) در برآورد خلاء عملکرد کلزا در شرق استان گلستان و تعیین سهم هر عامل در ایجاد آن در جهت کاهش محدودیت های عملکرد و افزایش عملکرد کشاورزان می باشد.
برای شناخت محدودیت های مدیریتی تولید، بررسی هایی در سال های زراعی 93-1392 و 94-1393 انجام شد. این بررسی ها در سه شهرستان گنبد، کلاله و گالیکش که مناطق اصلی کشت کلزا در شرق استان گلستان هستند، به طور همزمان صورت گرفت. در دو سال زراعی مورد نظر 332 کشتزار کلزا مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این تحقیق بر عامل ها و روش های مدیریتی تاکید شده و داده های مربوط به خاک کشتزارها و گیاه در نظر گرفته نشدند. همه داده های مدیریتی کشتزارها پس از ثبت با استفاده از رگرسیون گام به گام و روش CPA به طور جداگانه برای هر شهرستان و آن گاه در مجموع برای منطقه شرق استان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. با استفاده از مدل تولید و مقادیر پارامتر (فراسنجه)های مدل سهم هر یک از محدودیت ها در ایجاد خلاء عملکرد مشخص شدند. به این ترتیب میزان خلاء عملکرد بر پایه اختلاف بین عملکرد قابل دستیابی و عملکرد میانگین کشاورزان در هر منطقه به دست آمد.
نتایج و بحث: در حالی که عملکرد واقعی کشاورزان در گنبد، کلاله و گالیکش به ترتیب 1081، 1456 و 1728 کیلوگرم در هکتار بود، نتایج به دست آمده نشان داد، عملکرد شایان دستیابی در این سه شهرستان به ترتیب 3032، 3516 و 4032 کیلوگرم در هکتار می باشد و بین عملکرد واقعی کشاورزان و عملکرد قابل دستیابی با رعایت مدیریت بهینه در شهرستان های گنبد، کلاله و گالیکش به ترتیب 1951، 2060 و 2304 کیلوگرم تفاوت وجود دارد. مقادیر عملکرد واقعی و قابل دستیابی در مجموع شرق استان به ترتیب 1417 و4800 کیلوگرم در هکتار به دست آمد و خلاء عملکرد به دست آمده 3382 کیلوگرم محاسبه شد. از مهم ترین دلایل تفاوت عملکرد (خلاء عملکرد) در همه مناطق مورد نظر میزان کاربرد کود نیتروژنه بود که عملکرد را در محدوده شرق استان با 25 درصد محدودیت روبه رو کرد. کاربرد کود گوگرد عامل 16 درصد خلاء عملکرد در شرق استان بود. عامل مهم دیگر در ایجاد خلاء عملکرد، علف های هرز بودند. بدون وجین علف های هرز و بدون کاربرد علف کش لونترل برای مهار علف های هرز در محدوده شرق استان به ترتیب،16 و 12 درصد از خلاء عملکرد را شامل شدند. درصد شیوع بیماری نیز عامل مهم دیگری در ایجاد خلاء عملکرد بود. میزان کاربرد بذر و تاریخ کاشت به ترتیب 6 و 4 درصد از خلاء عملکرد بودند. رقم های کلزا مورد کاشت و ضدعفونی بذر نیز هر کدام کمتر ازدو درصد در ایجاد خلاء عملکرد نقش داشتند.
بنابراین با مدیریت و کاربرد بهینه کود نیتروژن و گوگرد، مدیریت علف های هرز و بیماری ها و همچنین رعایت کاربرد مطلوب بذر و تاریخ کشت در کنار انتخاب رقم های مناسب و انجام ضدعفونی بذر می توان عملکرد کلزا را تا 3382 کیلوگرم در هکتار افزایش داد.