انتظام هستی براساس حب و قهر در نزد سهروردی و ملاصدرا

سهروردی و ملاصدرا بر این باورند بدون عناصر قهر و محبت، انتظام یافتن هستی امکان ناپذیر است؛ از نظر سهروردی، عشق و محبت در مجموع هستی سریان داشته و هر موجودی، چه نوری و چه غیر نوری، از آن بهره مند است و لازمه این عشق و محبت، حصول و وجود نظام اتم و احسن می باشد. طبق اصول سهروردی، جهات قهر و محبت در نزد حق تعالی ضروری است: قهر ازسوی موجود مافوق بر مادون مطرح است و محبت از ناحیه قاهر سافل بر عالی. ازاین رو، انتظام نظام جهان بر پایه قهر و محبت است. از دیدگاه ملاصدرا نیز، محبت یا عشق مانند وجود، حقیقتی است که در تمام اشیا و موجودات به سبب وجود آن ها ساری است. به نظر وی، اساس جهان آفرینش به محبت و قهر است و همین عشق و محبت است که سبب ایجاد موجودات و نیز محفوظ ماندن آن ها می شود. و بنابر وحدت شخصی وجود که مختار نهایی ملاصدرا است، تمامی کائنات؛ هم آنچه خوب محسوب شده و هم آنچه بد تلقی می شود؛ جلوه های مختلف حق تعالی هستند: بعضی جلوه محبت او و برخی جلوه قهر او.