ارزیابی یافته های سفرنامه نویسان خارجی از وضعیت شیعیان ایران عصر قاجار

سفرنامه ها نتیجه مشاهدات و ارزیابی عینی نویسندگان آنهاست. بدین روی، از منابع مهم شناخت هویت و فرهنگ یک جامعه در دوره های گوناگون تاریخی از دیدگاه غیرایرانی ها و ارزیابی آنها در این خصوص به شمار می رود. در این میان، سفرنامه هایی که توسط اروپاییان در قرون اخیر نوشته شده، هم به خاطر طرح موضوع و تفسیر و تحلیل و هم ارزیابی و مقایسه آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. آثار این گروه به طور مستقل و مفصل به هویت شیعی نپرداخته، اما به واسطه قرار گرفتن در حوزه مطالعات استشراق و دقت این افراد در برخی عقاید و آداب شیعیان و ارائه نظر درباره برخی مسائل و توجه برخی از مستشرقان معاصر و نویسندگان داخلی به آنها، شایسته توجه وارزیابی است. ازجمله موضوعات مطمح نظر این گروه، بیان باورها و عقاید شیعیان در خصوص آموزه های دینی و پیشوایان خود، توصیف رفتارها و مناسک دینی ایرانیان شیعی، توجه به مزارات و روحانیت و ارزیابی مسائل آنهاست. در این مقاله، آثار دو تن از سیاحان اروپایی (مادام کارلاسرنا و اوژن اوبن)، که در دوران قاجار به ایران آمدند بررسی شده و در نهایت این نتیجه به دست آمده است که این دو غالبا نگاهی صرفا روایت گرانه و مبتنی بر مشاهدات ناقص خود از آداب و مناسک ایرانیان شیعی داشته اند و همین موجب شده تا از یک سو، آنها را حمل بر مذهب تشیع کنند، و از سوی دیگر، در شرح برخی از اصول اعتقادی شیعیان دچار خطا شوند. روش تحقیق «مطالعه تاریخی و انتقادی» است که با استفاده از آثار این دو و منابع اسلامی انجام گرفته است.