سنت نگارش اصلاح ادویه در دوره ی اسلامی

نگارش رساله های اصلاح ادویه (دفع عوارض جانبی داورها) از مهم ترین مباحث داروشناسی و پزشکی دوره ی اسلامی است. در طول چند قرن اول تمدن اسلامی، چهار رساله ی مهم در این خصوص نگاشته شد که سنت علمی را پایه گذاری کرد و پیکره ی اصلی داروشناسی بعد، براساس آن ها شکل گرفت. در مقاله ی حاضر، سنت نگارش اصلاح ادویه ی مسهله بررسی شده است. این بررسی با تکیه بر نظریات سه دانشمند برجسته (حبیش بن اعصم دمشقی، قسطابن لوقا بعلبکی و محمدبن زکریا رازی) و با استفاده از نسخه های باقی مانده و موجود انجام گرفته است. بررسی و تحلیل داروهای مسهل و نحوه ی مقابله با عوارض جانبی آن ها، به عنوان مهم ترین گروه دارویی در کتاب های پزشکی و داروشناسی دوره ی اسلامی، از اهداف این پژوهش بوده است.
اصلاح داروهای مسهل، به عنوان مهم ترین بخش پیکره ی داروشناسی دوره ی اسلامی، در آثار داروشناسان و پزشکان دوره های بعد نیز متبلور بوده و از کتاب های مستقل در این خصوص، بهره گیری و به عنوان منبع بلافصل استفاده شده است. تقریبا در همه ی کتاب های پزشکی و داروشناسی، بخش یا فصلی مفصل، به معرفی داروهای مسهل و نحوه ی اصلاح آن ها اختصاص یافته است. این بخش ها به دنبال شاکله ی اصلی یک سنت پژوهشی که طی قرن های متمادی کم وبیش ادامه یافته، شکل گرفته اند. در این مقاله به تفاوت و مشابهت هر کدام پرداخته شده است تا بتوان چشم اندازی مناسب از تاریخ داروشناسی عرضه کرد.
داروشناسان و پزشکان، دارویی را استفاده می کرده اند که ضمن برطرف کردن خلط و مزاج و فضولات زیادشده، باعث تغییر مزاج اصلی بدن نیز می شده است؛ همچنین آنان برای مقابله با این عوارض جانبی ضمن احصاء این دسته ی مهم دارویی، به انواع مضرات، نوع خوب مورد استفاده و به صورت مفصل به روش دفع عوارض جانبی آن اشاره می کرده اند.