مسائل اخلاقی مرتبط با روش های جمع آوری داده در پژوهش های تروما

در طول چند دهه اخیر مطالعه روی بیماران دچار تروما (خشونت، تصادفات جاده ای، بلایای طبیعی، حمله های تروریستی و مشابه آن) افزایش یافته است. در برخی از مطالعات تروما، به منظور جمع آوری اطلاعات، از بیماران شرکت کننده در مطالعه درباره حادثه رخ داده سوال می شود که این مساله ممکن است به دلیل یادآوری خاطرات تلخ حادثه و یا احساس خجالت و شرم از روایت برخی از آسیب ها، سبب ایجاد ناراحتی، نگرانی و اضطراب برای بیمارانی که از لحاظ روانی شکننده بوده و تحمل اضطراب را ندارند، گردد (2-1). ایجاد نگرانی و اضطراب در بیماران در طول تحقیق، با وضعیت آسیب آنان نیز ارتباط دارد. بیماران آسیب دیده بستری در بیمارستان که سن بالا یا آسیب دیدگی شدید دارند، در فرآیند مطالعه احساس نگرانی بیشتری را در مقایسه با سایرین تجربه می کنند (3). با این حال، بررسی ها نشان می دهد که فقط تعداد اندکی از بیماران دچار تروما، نگرانی های خود در رابطه با موضوعات تحقیق یا متدولوژی را گزارش می دهند (4). از سوی دیگر همه بیماران دچار تروما نمی توانند قبل از ورود به مطالعه و در مرحله اخذ رضایت آگاهانه، پیش بینی درستی از میزان ناراحتی که ممکن است در اثر مشارکت در پژوهش تجربه نمایند، داشته باشند و به تبع آن تصمیم درستی اتخاذ کنند. عدم توانایی در پیش بینی درست و کامل شرایط تحقیق در این بیماران، می تواند چالشی را در رابطه با رضایت آگاهانه در پی داشته باشد (5). روش جمع آوری داده ها در مطالعات غیر تجربی تروما متفاوت است. روش های مورد استفاده می تواند مصاحبه فردی، بحث گروهی متمرکز، پرسشنامه خوداظهاری، پرسشنامه اینترنتی و مشابه آن باشد. در بیشتر مطالعات تروما، محققان از پرسشنامه یا مصاحبه برای جمع آوری داده ها استفاده می کنند. در مطالعات مختلف تاثیر انواع روش جمع آوری داده بر ایجاد احساس ناراحتی در افراد شرکت کننده در مطالعه متفاوت است. برخی از بیماران شرکت کننده در مطالعات تروما وقتی درباره حادثه رخ داده صحبت می کنند، احساسات شدیدی را تجربه می کنند (7-6). در مصاحبه علاوه بر این که فرد مصاحبه شونده اطلاعات بیشتری را در مقایسه با روش پرسشنامه ای ارائه می دهد، ممکن است شرایطی ایجاد شود که فرد مصاحبه شونده از بیان حادثه بیشتر خجالت بکشد که این مساله جزء خطرات بالقوه در روش مصاحبه است که می بایست از سوی محققان و کمیته اخلاق مورد توجه قرار گیرد. در مقابل مطالعاتی وجود دارند که نشان می دهد استفاده از روش پرسشنامه الکترونیک در تحقیق، احساس ناراحتی بیشتری را در مقایسه با روش های پرسشنامه کاغذی یا مصاحبه چهره به چهره در افراد شرکت کننده ایجاد می کند (7).
تجربه احساسات در بیماران، با منافع ادراک شده توسط هر یک از آنان برای شرکت در تحقیق مرتبط است. نتایج نشان داده است که در برخی مطالعات، افراد در روش مصاحبه احساس سودمندی بیشتری در مقایسه با روش پرسشنامه دارند، لذا تجربه احساس نگرانی در این گروه افراد به مراتب کم تر است. برای مثال، والدینی که کودک آنان دچار آسیب های اجتماعی شده است، این حس را دارند که بیان تجربیات از سوی آنان سبب ارتقای آگاهی جامعه درباره مسائلی می گردد که سایر اعضای جامعه را نیز تهدید می کند، لذا بیان این تجربیات می تواند برای جامعه مفید باشد (2، 8).
در مجموع، توجه به مساله نگرانی و ناراحتی بیماران تروما در طول فرآیند تحقیق و روش جمع آوری داده ها، می تواند از دو جنبه قابل توجه باشد: 1 تردید کمیته های اخلاق پژوهش در تایید این نوع از مطالعه ها؛ 2 تاثیرگذاری ناراحتی های به وجودآمده در بیماران بر اعتبار مطالعه (6، 9).
با توجه به عدم برقراری شرایط یکسان برای همه افراد در انواع مختلف مطالعات، نمی توان یک رویکرد واحد را برای شرایط متفاوت در نظر گرفت. همچنین با در نظرگرفتن اصول سه گانه محافظت از آزمودنی انسانی در مطالعات علوم پزشکی، احترام به استقلال فردی، خیررسانی و عدالت، پیشنهاد می شود قبل از شروع به جمع آوری داده ها و در مرحله اخذ رضایت آگاهانه، نسبت به انتخاب روش جمع آوری داده ها برای هر یک از افراد شرکت کننده، بررسی های لازم انجام گیرد. این مساله به ویژه در تحقیقات با موضوعات حساس پژوهشی در حیطه تروما می تواند افرادی را که در معرض خطر بیشتری از بروز احساسات منفی در طول مطالعه هستند را شناسایی نماید و مناسب ترین روش برای این گروه از افراد، از سوی محقق در نظر گرفته شود، به طوری که کم ترین خطر را برای افراد شرکت کننده به دنبال داشته باشد. بسته به شرایط تحقیق، نوع تصمیم گیری روند مطالعه می تواند متفاوت باشد، ولی می توان انتظار داشت با استفاده از روش های مختلف جمع آوری داده های مورد نیاز بر اساس شرایط روحی و روانی هر یک از شرکت کنندگان در مطالعه، ضمن کنترل و کاهش احتمال بروز خطاهای تصادفی و سیستماتیک، پایبندی به اصول اخلاق در پژوهش با به حداقل رساندن میزان زیان ها و به حداکثررساندن میزان منافع تحقق یابد.