تحلیل جامعه شناختی ارزش های طبقاتی در ایران

هرچند در فضای روشنفکری جامعه بسیاری از پدیده ها و مسائل با مفهوم طبقه تبیین و تحلیل می شوند، اما تلاش چندانی برای بررسی تجربی طبقات در ایران انجام نشده است. مقاله حاضر به بررسی ارزش های طبقاتی در جامعه ایران می پردازد و طبقه را با معیار «اشتغال» تعریف و برای شناسایی طبقه بالا از معیار دارایی در کنار اشتغال استفاده می کند. داده ها با مصاحبه گردآوری شده و تحلیل داده ها با تحلیل مضمون و محتوای کیفی انجام می شود. مشارکت کنندگان در پژوهش افرادی از طبقات پایین، متوسط و بالا در شهر تهران، شامل 68 نفر، هستند. یافته ها نشان می دهد که طبقات، ضمن برخورداری از برخی اشتراکات ارزشی، تفاوت هایی با هم دارند و در پاره ای موضوعات ارزش های متفاوتی در درون هر طبقه قابل شناسایی است. ارزش های طبقاتی در چهار مقوله ارائه شده اند شامل: ارزش های اجتماعی، ارزش های اقتصادی، ارزش های توسعه ای، و ارزش های مربوط به عدالت و نابرابری. مهم ترین ارزش های طبقاتی به قرار زیر است: در طبقه بالا پول محوری، نمایش، فردمحوری، و استحقاق؛ در طبقه متوسط توجه به مسئولیت فردی، رعایت مصحلت جمعی، فردگرایی، و استحقاق؛ و در طبقه پایین نمایش و رقابت، استحقاق، و فردمحوری ارزش های غالب اند. برآیند ارزش های طبقاتی را می توان این گونه برشمرد: طبقه بالا به همراه بخش بازاری جدید طبقه متوسط در پی دفاع از منافع طبقاتی و بهره گیری بیشتر از شرایط موجود است. دیگر لایه های طبقه متوسط در پی بهبود کیفیت زندگی و محیط پیرامونی از طریق ارتقاء سطح تامین نیازها و به همراه یک لایه از طبقه بالا مایل به مشارکت در اصلاحات اجتماعی هستند. طبقه پایین نیز در تلاش برای تثبیت پایداری تامین نیازهای اساسی زندگی و تطبیق یافتن با شرایط موجود است.