تحلیلی بر بازتاب فضایی نو سازی مسکن روستایی پس از وقوع زمین لرزه (مطالعه موردی: دهستان سینا، شهرستان ورزقان)

وقوع دوره ای حوادث غیرمترقبه ازجمله زلزله، مسئولین امر را بر آن داشته است که به بهسازی و ایمن سازی واحدهای مسکونی در مقابل سوانح طبیعی توجه نمایند. مناطق روستایی شهرستان ورزقان نیز که پس از وقوع زلزله در عصر روز 21 مهر ماه سال 1392 به بزرگی 6/2 ریشتر (که علاوه بر کشته و مصدوم شدن شماری از مردم منطقه، باعث تخریب صددرصدی 6 هزار واحد مسکونی گردید)، برای نوسازی مسکن روستایی موردتوجه قرار گرفت. آنچه نگارندگان را بر آن داشته تا به تحقیق در این زمینه پرداخته شود این است که پس از بازسازی و نوسازی حدود 44 هزار واحد مسکونی روستایی، شکل روستاها تغییریافته و در فرایند نوسازی در قالب وام های آسان، علاوه بر تغییر تیپ روستاها، تحولات و تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در فضای روستایی بازتاب نموده است. تحقیق حاضر با هدف بررسی و تحلیل این بازتاب ها که ناشی از فرایند نوسازی مسکن در منطقه موردمطالعه است درصدد یافتن پاسخی مستدل به سوال زیر، از دید خود روستاییان می باشد:«نو سازی مسکن در روستاهای دهستان سینا از جنبه های زیربنایی- ارتباطی، اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی- درمانی چه بازتاب فضایی داشته است». بحث مسکن از اصلی ترین و مهم ترین مباحث در مجموعه مطالعات اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی بشمار می آید و عدم پاسخگویی و عدم شناخت این مقوله مهم می تواند تاثیر جبران ناپذیری بر کل جامعه و نظام وارد آورد. فضا نیز عینیتی حاصل از نقش پذیری و اثرگذاری افراد و گروه های انسانی در مکان یا به سخن دیگر، پیامد عملکردهای متعامل دو محیط طبیعی - اکولوژیک و اجتماعی- اقتصادی است. برنامه ریزی نوسازی و بهسازی، با توجه به تبیین مفاهیم، متغیرها و شاخص های متنوع به دنبال ساماندهی کالبدی - فضایی با در نظر گرفتن سیستم منطقه جغرافیایی موردنظر و تامین رفاه مادی و معنوی ذینفعان از طریق ایجاد محیط بهتر، مساعدتر و سالم تر می باشد. با وجود سیاست های نوسازی در برنامه های توسعه، بخش مهمی از فعالیت های نوسازی و بهسازی مسکن روستایی در کشور مربوط به بازسازی مناطق آسیب دیده از سوانح در کشور اختصاص یافته است که وظیفه آن بر عهده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است. سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های انجام شده مربوط به بازسازی مناطق آسیب دیده در منطقه موردمطالعه در زمینه نوسازی مسکن روستایی ساختار، اشکال فضایی و نقش های مکان ها و محیط های روستایی را تغییر داده که به صورت تغییر در جاده ها، معابر، سکونتگاه ها، اشتغال، آداب ورسوم و درنهایت محیط زیست بازتاب نموده است که در محدوده موردمطالعه این بازتاب به جهت عوامل مختلفی همچون، تعجیل درروند بازسازی و عدم وجود کارشناسان محلی و اجرا توسط ستادهای معین استان های اطراف، نزدیکی به فصل سرما، ناهماهنگی ستادهای بازسازی و بنیاد و خیلی عوامل دیگر بازتاب فضایی گسترده ای داشته که در این تحقیق به بررسی آن می پردازیم.  روش تحقیق: این تحقیق به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت، از نوع توصیفی تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی بوده است. در روش میدانی، از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل ساکنان دهستان سینا از توابع شهرستان ورزقان می باشد. حجم نمونه، با استفاده از فرمول کوکران با فاصله اطمینان 95 درصد برابر 300 نفر بوده و شیوه نمونه گیری به صورت تصادفی ساده است. روایی پرسشنامه بر اساس اعتبار صوری و پایایی آن با ضریب گاتمن (تقسیم نصفی) موردبررسی قرار گرفته است که برابر 0/955 است که نشان از پایایی مطلوب پرسشنامه است. ازنظر جغرافیدانان مفهوم فضا شامل تمام اقداماتی است که در عرصه جغرافیایی انجام می پذیرد که وظیفه محقق جغرافیا، توجه به ساختارهای فضا و توصیف تفاوت های بین فضاهای مختلف در مقیاس های متفاوت است. پس از اطمینان از نیکویی برازش مدل طراحی شده، آزمون بارهای عاملی استانداردشده، حاکی از آن است که ابزار اندازه گیری از اعتبار سازه ای بسیار مناسبی برخوردار بوده و ضرایب معنی داری و میزان کای اسکوئر نسبت به درجه آزادی نشان می دهد روابط بین متغیرهای پنهان با هم و ارتباط متغیرهای آشکار دارای همبستگی قوی است؛ بررسی مقادیر تی متغیرهای آشکار تحقیق نشان می دهد شاخص زیرساختی دارای بیشترین تاثیر پذیری از نوسازی مسکن روستایی است که در این بین متغیرهای «گازرسانی»، «توزیع آب»، و «شبکه ارتباطی حمل و نقل» دارای بیشترین ضریب تاثیر پذیری هستند. نهایتا ماتریس کوواریانس متغیرهای مستقل تحقیق نشان می دهد تخمین های مربوط به مسیر بین تمام متغیرهای زیرساختی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و کالبدی، با مقدار قبول قبول و در حد بالایی معنی دار هستند. درواقع مدل طراحی شده را می توان به عنوان ابزار مفیدی در جهت بازتاب فضایی نوسازی مسکن روستایی پیشنهاد داد. در کل نو سازی مسکن روستایی پس از وقوع زمین لرزه در شهرستان ورزقان، باعث شده است که در دهستان سینا شاخص زیرساختی دارای بیشترین بازتاب فضایی باشد. مسکن یک پدیده جغرافیایی است که در نتیجه رابطه انسان با محیط اطراف خود، شکل گرفته که اتخاذ راه حل های مناسب برای تهیه آن در جوامع روستایی متناسب با نیاز آن ها امری مهم تلقی می شود. برجسته شدن نو سازی مسکن روستایی نیز در سال های اخیر بر اهمیت پدیده مسکن می افزاید. وقوع مخاطرات محیطی علاوه بر لطمه زدن به ساختار فیزیکی روستاها، به سایر ساختارهای آن نیز آسیب می رساند؛ که نوسازی مسکن پس از وقوع این حوادث خود بازتاب فضایی خاص خود ازنظر زیرساختی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و کالبدی به همراه داشته است. مقاوم سازی مسکن روستاها جزء اولویت های برنامه های بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بوده است.