تاثیر مقاوم سازی مسکن روستایی در کیفیت سیما و منظر روستا (مطالعه موردی: روستای احمدآباد، شهرستان بهاباد)

موضوع نما و سیمای شهر و روستا، چهره مسلط کالبد شهر و روستا و حاوی اولین پیامها در چشم انداز شهروندان، در شهرسازی و به ویژه از نیمه قرن گذشته میلادی محل گفتگو بوده است. موضوع به جهت رابطه تنگاتنگ با مقوله هویت و ویژگی شهر و روستا، بازشناسی آن پیچیده و با شروع عصر مدرن و اعمال مدیریتهای غیرعرفی مبتنی بر قانون در توسعه شهری و روستایی، ابعاد گسترده ای یافت. در جامعه ما به ویژه پس از انقلاب با رشد جمعیت، مقاوم سازی و یا بازسازی روستاها، سیما و منظر شهری و روستایی به عنوان بخشی از مناقشه معماری معاصر کشور با وجود گرایش فرهنگی خاص نظام، به یکی از کانون های گفتگو بدل گردید. بررسی های انجام شده در روستاها نشان دهنده تنوع ساخت و به کارگیری شیوه های مختلف در جهت مقاوم سازی مسکن است. امروزه گسترش ارتباطات و دسترسی آسان به اطلاعات، دگرگونی های دامنه داری را در کاربرد انواع مواد و مصالح ساختمانی غیربومی و مدل برداری از شیوه های ساخت وساز و معماری شهری در عرصه های روستایی به همراه داشته است. بدون تردید ورود عوامل و عناصر خارجی، از جمله مصالح ساختمانی وارداتی از مناطق شهری و جایگزینی الگوهای معماری بیگانه در کنار بافت بومی و سنتی، به تدریج منظر روستا را مخدوش و در نهایت می تواند باعث تخریب آن شود. روستاهایی که از سوی شهرنشین ها به عنوان ییلاق انتخاب می شوند، با ساخت و ساز ویلاهای رنگارنگ چهره می بازند. درصورتی که شرایط اقتصادی روستا و ارتباط روستاییان با شهر تقویت شود، آنچنان که وسایل ارتباط جمعی نقش مهمی در این زمینه دارند، گرایش روستانشین ها تبدیل به احسن کردن خانه هایشان رواج می یابد. البته در اینکه تجدید ساختمان حق هر خانوار روستایی است، تردیدی نیست، ولی اغلب الگوهای مطلوب و مناسبی برای این کار وجود ندارد. این تحقیق سعی دارد در مسیر کلی پژوهش به سوال های زیر پاسخ دهد:- آیا اجرای مقاوم سازی مسکن، بر شاخص های زیباشناختی و عملکردی منظر در روستای احمدآباد تاثیرگذار بوده است؟ - کدام یک از شاخص های کالبدی فضایی، اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی منظر روستا از مقاوم سازی مسکن بیشترین تاثیر را پذیرفته است؟ مبانی نظری: براساس تعاریف، مولفه های تشکیل دهنده منظر شهری و روستایی دارای ابعاد گوناگونی اند از جمله شاخص عملکردی، زیباشناختی، کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی. دیدگاه های استفاده کنندگان درباره منظر فضاهای شهری، در زمره مهمترین عوامل اصلی در عملکرد بهینه منظر فضاهای عمومی شهری، معیارهای اولویت سنجی، نیازسنجی و مکان یابی این فضاهاست. از آنجا که نظرات و آرای مختلفی در سطح شهر و روستا پیرامون مسایل و اولویت ها وجود دارد و اتخاذ تصمیمات باید همگرا و در راستای پوشش همه جانبه اولویت ها باشد، لذا، بررسی توسعه کیفی و کمی معیارهای منظر (بصری) فضاها باید مبتنی بر نظرات شهروندان و استفاده کنندگان از فضا باشد. روش تحقیق در این تحقیق توصیفی تحلیلی بوده، که با استفاده از روش های گرداوری اطلاعات به صورت مطالعه اسنادی و کتابخانه ای دیدگاه ها، نظریات و تعاریف مربوط به موضوع پژوهش بررسی شد. همچنین با استفاده از روش میدانی(پرسش نامه، مشاهده، مصاحبه و برداشت میدانی) داده های مورد نیاز جمع آوری شده و در نرم افزار SPSS پیاده شد. داده ها در بازه زمانی مهرماه 1393 تا اسفند 1393 جمع آوری شد. سپس با آزمونها مورد نیاز به تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات پرداخته شد. طی جلساتی که میان متخصصین روستای احمدآباد، خبرگان و مدیران برگزار شد، هماهنگی های لازم به منظور انجام مطالعه میدانی و پرسش نامه انجام گرفت. در این تحقیق پس از مطالعات وسیع، بررسی پیشینه تحقیقات انجام شده، مشورت با خبرگان، دو پرسش نامه تهیه شد و سپس برای سنجش روایی، پرسش نامه ها میان 5 نفر از خبرگان تحقیق و متخصصین امر مقاوم سازی، معماران و طراحان، توزیع شد و سرانجام، پس لحاظ کردن نکات مورد نظر، نسخه نهایی پرسش نامه ها به دست آمد. مرجع جوابگویی به سوالات پرسش نامه(جامعه مطالعاتی) گروه اول سرپرستان خانوار و در گروه دوم مدیران و کارشناسان نظام فنی روستایی بودند. هر دو گروه به اولویت بندی و امتیازدهی معیارها پژوهش پرداخته اند و میزان تحقق معیارها را با استفاده از طیف 5 مقیاسی لیکرت مشخص کرده اند. در تحقیق حاضر با مروری بر متون نظری، مشاوره با خبرگان و نیز روستای مطالعاتی و با توجه به نتایج پرسش نامه، 40 معیار معرفی شد. با توجه به نظر خبرگان، معیارها در شش شاخص طبقه بندی شدند. شش شاخص: عملکردی، زیباشناسی، کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به عنوان مهمترین شاخص های ارزیابی سیما و منظر روستا مشخص شدند. نتایج در قالب مجموعه ای از تحلیل های توصیفی، استنباطی و تصویری، صورت گرفته است. در نهایت معیارها و شاخص ها در قالب ماتریسی توسط آزمونهای آماری ارزیابی گردیده اند. مقاوم سازی تاثیرات بسیاری چه به صورت مثبت و چه به صورت منفی بر شش شاخص عملکردی، زیباشناختی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی و زیست محیطی روستای مورد مطالعه داشته است. همچنین نتایج آزمون اول حاکی از آن است که برخی از معیارهای مربوط به شاخص های عملکردی و زیباشناختی همچون توجه به منطقه بندی ارتفاعی، تناسبات موجود در بنا، توجه به عملکرد سکونتی و معیشتی واحدها، انطباق با ساختار و توان مدیریت اجرایی و نظارتی روستا، در سطح 99% و متغیرهای جلوه بخشی به مبلمان روستایی، انعطاف پذیری و خوانایی ساختمان ها، وحدت فضایی و سازگاری سبک های ساختمانی، هماهنگی میان فرم، در سطح 95% معناداری را نشان داد که نشان از تاثیر مقاوم سازی دارد. نتایج آزمون دوم نیز نشان می دهد که کلیه معیارهای منتخب کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تاثیرپذیر از مقاوم سازی در بافت روستای احمدآباد تا 99% سطح معناداری را به خود اختصاص داده اند.