ردیابی فرایند فروپاشی حزب رستاخیز ملت ایران:برمبنای نظریه کارآمدی احزاب فراگیر هانتینگتون و دوورژه

حزب رستاخیز ملت ایران که در اواخر سال 1353 و با هدف تقویت موقعیت نظام شاهنشاهی پهلوی تاسیس شده بود، به طورتقریبی، خیلی زود، به رکود و ناکارآمدی، دچار شد و درنهایت در اوایل پاییز سال 1357 منحل شد. در مقاله پیش رو، تلاش شده است، با بهره گیری از نظریات ساموئل هانتینگتون و موریس دوورژه که توانایی در بسیج سیاسی گسترده و همراهی و همگامی نیروهای وفادار و باورمند را از مهم ترین دلایل تقویت و تداوم حیات کارآمد احزاب سیاسی، به طور کلی و نظام های تک حزبی به طورخاص دانسته اند، به ردیابی فرایندی تاریخی بپردازیم که دلایل ناکامی و فروپاشی نهایی حزب رستاخیز ملت ایران را توضیح می دهد. رهیافت های پژوهش حاضر نشان می دهند، ناتوانی حزب رستاخیز ملت ایران در سازماندهی و جلب مشارکت سیاسی گسترده (که در درجه اول، از رویگردانی و بی اعتنایی مردم کشور ناشی می شد) توام با فقدان ارتباط هماهنگ و پویای حزب با مجموعه دولت و حاکمیت که درعمل، آن را به مرکزی برای اجتماع و آمدوشد سیاست پیشگانی بی انگیزه و فاقد پایگاه اجتماعی قابل اعتنا تنزل داده بود، از تثبیت و تقویت موقعیت آن در کشور جلوگیری کرده، راه فروپاشی نهایی آن را هموارترساخت. پژوهش حاضر به روش بررسی تاریخی و با بهره گیری از الگوی «ردیابی فرایند»[1]انجام گرفته است
3. ردیابی فرایند (process racing): «روش یا تکنیکی است که در آن، تحلیل گر تلاش می کند، سازوکارهایی علی را مشخص کند که متغیر تبیین را به یک پیامد پیوندمی دهد» (محمدرضا طالبان، «تاملی بر تکنیک ردیابی فرایند در مطالعات انقلاب اسلامی ایران»، متین؛ ش 40، ص 96 تا 118).