بررسی ژنتیکی عملکرد دانه و اجزای عملکرد در ژنوتیپ های گندم نان به روش دی آلل

به منظور برآورد اجزای واریانس ژنتیکی و همچنین تعیین نوع عمل ژن ها، آزمایشی به صورت دی آلل با استفاده از تلاقی های حاصل از 12 والد در گندم نان اجرا گردید. تعداد 66 هیبرید F2 حاصل از تلاقی دی آلل یک طرفه به همراه والدین آن ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی آذربایجان غربی در منطقه ساعتلو در سه تکرار و در سال 1392 اجرا گردید. بین والدین و تلاقی های F2 در صفات مورد مطالعه اختلاف معنی دار وجود داشت. معنی دار بودن میانگین مربعات والدین در برابر تلاقی ها، حاکی از وجود هتروزیس معنی دار برای صفات بود. با توجه به معنی دار بودن میانگین مربعات قابلیت ترکیب پذیری عمومی (GCA) و قابلیت ترکیب پذیری خصوصی (SCA) در صفات ارتفاع بوته، تعداد سنبلچه در سنبله، شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک، هر دو اثر افزایشی و غیر افزایشی ژن ها در کنترل ژنتیکی این صفات نقش داشتند. بیشترین میزان وراثت پذیری متعلق به ارتفاع بوته با 7/83% و کمترین میزان وراثت پذیری با 2/54% در صفت شاخص برداشت بود. وراثت پذیری خصوصی از 1/16 برای تعداد دانه در سنبله تا 2/54% برای ارتفاع بوته متغیر بود. دو والد قیرمزی گول-1 و قیمت لی-17/2 بالاترین رتبه ها را در اکثر صفات اجزای عملکرد دارا بوده و از بیشترین قابلیت ترکیب پذیری عمومی (GCA) برخوردار بودند. فراوانی آلل های غالب و مغلوب در صفات مورد مطالعه در تعادل نبوده و در اغلب صفات، آلل های غالب بیش از مغلوب بودند. با توجه به بررسی گرافیکی تجزیه هیمن- جینکز می توان نتیجه گرفت که برای صفات طول پدانکل، تعداد دانه در سنبله، عملکرد تک بوته و عملکرد بیولوژیک رابطه فوق غالبیت و برای شاخص برداشت غالبیت نسبی بین آلل ها وجود داشت. نتایج تحقیق نشان داد که افزایش صفات عملکرد تک بوته، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبلچه، عملکرد بیولوژیک، ارتفاع بوته و طول پدانکل توسط آلل های مغلوب کنترل می شود. از آنجایی که در کنترل عملکرد، هم اثرات افزایشی و هم غیر افزایشی دخیل می باشند، می توان با انتخاب روش اصلاحی مناسب مثل انتخاب دوره ای، امکان تجمیع ژن های مناسب افزایشی را بالا برد و فرصت بهره برداری از واریانس غالبیت را فراهم نمود.