ارزیابی چرخه حیات در بوم نظام های تولید گندم (Triticum aestivum L.) ایران: 2- مقایسه مکانی در سطح کشور

ارزیابی چرخه حیات (LCA) روش معتبر و دقیقی برای بررسی و مقایسه پیامدهای محیطی ناشی از فعالیت های انسان و از جمله روش های مختلف مدیریت در بوم نظام های زراعی می باشد که تعمیم نتایج آن به مقیاس ملی اطلاعات مفیدی را در مورد اثرات محیطی فعالیت های زراعی فراهم می-سازد. در این پژوهش نتایج اجرای LCA برای بوم نظام های کم، متوسط و پر نهاده تولید گندم کشور که قبلا انجام شده بود جهت مقایسه اثرات محیطی بین 14 استان مورد استفاده قرار گرفت. به این منظور برای هر استان سطح زیر کشت گندم در سه نظام با سطوح مختلف مصرف نهاده تعیین شد و سپس بر اساس عملکرد هر نظام و سهم آن از سطح زیر کشت، پیامدهای محیطی هفت گروه تاثیر با استفاده از تغییر مقیاس خطی برای هر استان بر آوردشد. نتایج نشان داد که کارایی استفاده از زمین در استان های کشور بسیار متفاوت است. به طوری که استان خوزستان که 18 درصد از گندم کشور را تولید می کند دارای پایین ترین کارایی استفاده از زمین بود و در این استان برای تولید یک تن گندم به 4271 مترمربع زمین نیاز است، در حالی که این مقدار در استان تهران 2049 مترمربع می باشد. در واحد کارکردی هکتار، بیشترین پتانسیل گرمایش جهانی و سمیت اکولوژیکی مربوط به استان تهران بود که در آن نظام های پر نهاده بیشترین سهم را در سطح زیر کشت گندم دارند. در واحد کارکردی تن دانه، استان های همدان و خوزستان به ترتیب دارای کمترین و بیشترین پتانسیل گرمایش بودند. گروه بندی استان ها با روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) نشان داد که تفاوت بین استان ها علاوه بر عملکرد گندم تابع توزیع نظام های کم، متوسط و پر نهاده در کل سطح زیر کشت استان ها نیز می باشد. مقایسه استان ها بر اساس نوعی شاخص نرمال شده محیطی که معیاری از مجموع هفت گروه تاثیر بود، نیز نتایج حاصل از PCA را تایید کرد. بر اساس یافته های این تحقیق تولید یک تن گندم در استان همدان دارای کمترین اثرات محیطی در بین 14 استان تحت بررسی می باشد و در مقابل استان خوزستان برای تولید هر تن گندم بیشترین پیامدهای محیطی را به جا می گذارد. در بوم نظام های گندم کشور که با مصرف زیاد نهاده مدیریت می شوند، افزایش عملکرد به بالاتر از چهار تن در هکتار باعث افزایش شدید اثرات محیطی در هکتار شده، ولی عملکرد اضافی ناشی از مصرف نهاده ها به اندازه ای نیست که این اثرات را به ازای تن دانه گندم کاهش دهد. بنابراین، با وضعیت فعلی کارایی استفاده از نهاده ها در تولید گندم، افزایش عملکرد از طریق فشرده سازی (مصرف نهاده بیشتر) راه حل مطمئنی نبوده و پیامدهای محیطی جدی به همراه خواهد داشت.