نقد اندیشه پیشرفت در ایران

فرایند توسعه در ایران و ضرورت پیشرفت با پرسش عباس میرزا پس از شکست از ارتش نظامی روسیه تزاری در دوران قاجار آغاز می شود. پس از مطرح شدن این پرسش، ایده ای شروع به زایش و شکل گیری می کند که به واسطه غلبه آن، تاریخ گذشته ایران چیزی جز زوال و شکست نبوده است، ایران در مقایسه با غرب در عقب ماندگی به سر می برد و تنها از طریق گام برداشتن در فرایند توسعه و رسیدن به پیشرفت، گذشته ناکام ایران فراموش خواهد شد و آینده درخشانی شکل خواهد گرفت. پرسشی در اینجا مطرح می شود که آیا توسعه لزوما به پیشرفت ختم می شود و یا از طریق توسعه به ویژه توسعه حداکثری و با تمام توان می توان عقب ماندگی تاریخی را که محصول یک دوره بلندمدت است، با سرعت پشت سر گذاشت؟ هژمونیک شدن ایده زوال پس از پرسش عباس میرزا، باعث نادیده گرفتن آن سوی دیگر چهره ژانوسی توسعه شده است. نویسنده این مقاله کوشیده است به واسطه کاربست تفکر والتر بنیامین (1892-1940 م) به نقد مفهوم توسعه در ایران بپردازد و در فرجام به این موضوع اشاره کرده است که توسعه لزوما با توجه به تاریخ زیسته معاصر ایران، به پیشرفت ختم نشده است، بلکه ویرانی نیز جزء لاینفک امر توسعه و فرایند آن در تجربه ایرانی بوده است که اغلب در گفتمان رسمی به ویژه گفتمان حاکم در نظام دانش به آن اشاره نمی شود.