بررسی تغییرپذیری درون سالی تاوایی نسبی در خاورمیانه و مدیترانه شرقی

محاسبه و ترسیم الگوهای توزیع تاوایی نسبی در سطوح فشاری مختلف مناسب ترین روش برای تبیین تغییرات اقلیم سطح زمین با استفاده از تغییرپذیری گردش جوی است. بر این اساس مقادیر روزانه تاوایی نسبی با استفاده از داده های روزانه باد مداری و نصف النهاری که از مراکز ملی پیش بینی محیطی و پژوهش های جوی آمریکا دریافت شد، در سه تراز فشاری 850، 500 و 300 هکتوپاسکال در منطقه مدیترانه شرقی و خاورمیانه که محدوده ای تاثیرگذار بر اقلیم ایران است محاسبه شد. جهت بررسی تغییرات درون سالی، تحلیل مولفه های اصلی به حالت T و با چرخش واریمکس بر روی میانگین 5 روزه تاوایی نسبی در دوره پایه 2010-1981 اجرا شد و برای آشکارسازی تغییرات احتمالی دو دوره 1990-1961 و 2014-1991 نیز مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی دوره تسلط شرایط زمستانه، تابستانه و فصل های انتقالی در ترازهای مختلف فشاری تعیین شده و نقشه توزیع تاوایی نسبی در هر دوره به روش درون یابی کریجینگ معمولی ترسیم شد. نتایج حاکی از آن است که در تابستان تاوایی منفی تراز میانی روی ایران تا ترازهای بالا ادامه دارد اما تاوایی مثبت حاصل از کم فشار خلیج فارس در سطح زمین، در ترازهای بالاتر با تاوایی منفی مهار می شود. بیشترین تغییرات زمانی و مکانی تاوایی نسبی مربوط به فصل های انتقالی است. بروز تغییرات زمانی در شرایط فصلی و تغییرات مکانی مراکز بیشینه و کمینه تاوایی نسبی بیشتر در تراز های میانی و بالایی مشاهده شد. در این ترازها طول فصل تابستان طولانی تر شد. فصل گرم در تراز بالایی در دهه های اخیر به سمت افزایش تاوایی منفی پیش رفته است. فصل های انتقالی به خصوص فصل پاییز به تدریج کوتاه تر شده و در تراز بالایی حتی به طور کامل محو شد. در تراز پایینی افزایش تاوایی منفی در غرب دریای خزر و افزایش تاوایی مثبت در شرق آن با تضعیف کم فشار دریای سیاه و تضعیف پرفشار سیبری هماهنگ است