مناظره امام صادق(علیه السلام) با زندیق مصری در مسجد الحرام (2)

مقاله حاضر، به بررسی و تحلیل مرحله دوم از مناظره امام صادق(علیه السلام) با زندیق مصری پرداخته است؛ چنان که در قسمت پیشین آمد، امام(علیه السلام) در مرحله اول مناظره، به شیوه جدال احسن با زندیق به گفت وگو پرداخته و در این مرحله، به شیوه موعظه حسنه (خطابه) وارد شده است.
مضمون فرمایش امام(علیه السلام) این است که هر کس به وجوب وجود عالم و بی نیازی آن از وجود صانع مدبر معتقد است، به حکم ضرورت، باید حقیقت آن و حقیقت اجزای آن را به خوبی شناخته باشد؛ زیرا هر چیز تا زمانی که واقعا شناخته نشود، هیچ قضاوتی درباره آن، نفیا یا اثباتا صحیح نیست.
امام(علیه السلام) در این مرحله از مناظره، از در مماشات و مجارات با زندیق وارد شده
و بر اساس نوع معرفت شناسی زندیق، که حس گرایی است، با او به گفت وگو پرداخته و از همان طریق، او را محکوم کرده و به اهدافش؛ یعنی بیرون آوردن وی از جهل مرکب و انتقال او به مرحله گمان و از آنجا به مرحله شک و تردید، رسیده است.
همچنین امام(علیه السلام) برای همگان آشکار کرده است که زندیق مصری و امثال وی، جز ندیدن صانع، هیچ دلیلی بر ادعای خود ندارند. افزون بر این، آن حضرت، بی اعتباری گمان در مسائل اعتقادی را به زندیق یادآور می شود و به قاعده عدم الوجدان در رد ادعای زندیق نیز استدلال می کند.