ارزیابی خصوصیات کمی و کیفی اسانس برخی از توده های ریحان (Ocimum basilicum L.) در شرایط آب و هوایی اهواز

به منظور ارزیابی عملکرد و اجزای اسانس 15 توده از گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum L.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 15 تیمار (توده) و 3 تکرار در مزرعه آزمایشی گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. توده ها شامل سبز یزد، سبز کانادا، سبز رامهرمز، سبز جهرم، سبز شیراز، سبز شهرری، سبز دشتستان، سبز نیشابور، بنفش جهرم، بنفش شیراز، بنفش رامهرمز، بنفش دشتستان، گل خوشه ای، گل دم عقربی و تریزیفلورا بودند. صفات عملکرد برگ، میزان، عملکرد و اجزای اسانس اندازه گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین توده ها در صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1% وجود دارد. بیشترین عملکرد برگ خشک در توده های گل خوشه ایو گل دم عقربی (613.60 و 550.33 گرم بر مترمربع) ثبت شد. بیشترین میزان اسانس در توده های تریزیفلورا، گل خوشه ایو گل دم عقربی (به ترتیب 3.16، 2.93 و 2.08 درصد) و بیشترین عملکرد اسانس نیز در توده های گل خوشه ای، تریزیفلورا و گل دم عقربی (به ترتیب 17.95، 14.72 و 11.42 گرم بر مترمربع) مشاهده شد. براساس نتایج آنالیز اسانس به وسیله دستگاه GC/MS، حدود 32 ترکیب در اسانس توده های مختلف ریحان شناسایی شد. ترکیب های غالب اسانس توده ها شامل لینالول (0.1 تا 68.4%)، متیل کاویکول (صفر تا 55.3%)، ژرانیول (صفر تا 33.4%)، ژرانیال (صفر تا 43.1%)، لیمونن (صفر تا 18%)، کامفور (صفر تا 2.8%)، متیل اوژنول (0.4 تا 4.9%)، بتا-کاریوفیلن (صفر تا 4.6%) و کوبنول (صفر تا 6.2%) بودند. اسانس توده های بنفش جهرم، بنفش شیراز، بنفش رامهرمز، بنفش دشتستان و تریزیفلورا بیشترین میزان متیل کاویکول را داشتند. توده های گل خوشه ای، گل دم عقربی و سبز کانادا حاوی لینالول بالا و اسانس توده های سبز یزد، سبز رامهرمز، سبز جهرم و سبز نیشابور حاوی ژرانیول و ژرانیال بیشتری نسبت به سایر توده ها بودند. به طور کلی، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که توده ها دارای ویژگی های منحصربه فردی هستند که می توان از آنها در جهت تولید دارو، لوازم آرایشی-بهداشتی و استفاده در صنایع غذایی بهره برد.