تجزیه و تحلیل خلاء عملکرد گندم و عامل های موثر بر آن در استان کرمان

با توجه به بحث کمبود منابع آبی در ایران، امکان افزایش سطح زیر کشت برای تامین تقاضای رو به رشد مصرف گندم نیست. در کشور بین میانگین عملکرد واقعی و پتانسیل (قابلیت) هر منطقه اختلاف شایان‏ توجهی دارد. شناخت پتانسیل ها و همچنین میزان و نحوه تاثیر هر یک از عامل های محدود‏کننده عملکرد به ‏صورت جداگانه، نقش مهمی در تعیین راهبردهای مدیریتی جایگزین برای کاهش خلاء عملکرد دارد. این تحقیق به منظور ارزیابی میزان پتانسیل و خلاء عملکرد گندم و همچنین سهم نسبی متغیرهای اقلیمی و مدیریتی بر آن در استان کرمان اجرا شد.
مواد و روش ‏ها: برای انجام این تحقیق، اطلاعات هواشناسی و مدیریتی برای همه ی شهرستان های استان کرمان استخراج و عملکرد و پارامتر فراسنجه)های مختلف رشدی گندم با استفاده از مدل سامانه گیاهی گندم (CERES-Wheat) همانند‏سازی شد. از اطلاعات مستخرج از آزمایش ها و داده های مربوط به مراکز تحقیقات شهرستان ‏های مختلف استان کرمان برای واسنجی و تعیین اعتبار مدل استفاده شد. همچنین، برای تعیین سهم نسبی هر کدام از عامل های اقلیمی و مدیریتی بر میزان پتانسیل و خلاء عملکرد از رگرسیون چندگانه استفاده شد.
نتایج و بحث: نتایج نشان داد، مدل سامانه گیاهی گندم (CERES-Wheat) برآورد شایان پذیرشی از رشد و عملکرد گندم در منطقه کرمان داشت. بررسی میانگین ده ساله عملکرد گندم در استان کرمان نشان داد، دامنه عملکرد گندم از 2 تا 6/4 تن در هکتار متغیر بود. نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد، رابطه کود نیتروژن، فسفر و آب با عملکرد واقعی مثبت بوده که در این بین، بیشترین ضریب همبستگی (97/0) مربوط به میزان آب مصرفی می باشد. به‏ طوری‏که، بیشترین عملکرد واقعی گندم در مناطقی وجود دارد که بیشترین حجم نهاده‏ ها را مصرف می‏کنند. میزان عملکرد بالقوه (پتانسیل) نیز برای مناطق مختلف استان کرمان بین 6/6 تا 2/8 تن در هکتار همانندسازی شد. تجزیه و تحلیل رگرسیونی تایید کرد که دما مهم ‏ترین عامل موثر بر عملکرد بالقوه در استان کرمان بوده و رابطه معکوس با این شاخص دارد. دامنه خلاء عملکرد گندم نیز برای مناطق مختلف استان کرمان از 33/2 تن در هکتار برای شهرستان کهنوج تا 84/4 تن در هکتار برای شهرستان بافت متفاوت بود. در بیشتر مناطق استان، آب مهم ‏ترین عامل محدود‏کننده عملکرد گندم بود، که برای شهرستان ‏های با اقلیم خشک بیش از 50 درصد خلاء عملکرد را شامل شد. جایگزینی رقم های رایج با رقم پرمحصول میهن در مناطق با میانگین دمای پایین‏تر و رقم چمران2 در مناطق گرمسیر نقش شایان توجهی در بهبود عملکرد واقعی و در نتیجه کاهش خلاء عملکرد این مناطق داشت. دامنه سهم کود در خلاء عملکرد نیز بین 34/1 تا 21/0 تن در هکتار قرار داشت.
نتیجه ‏گیری: به ‏طور‏کلی، نتایج این تحقیق تایید کرد، در اکثر شهرستان ‏های استان کرمان میزان عملکرد واقعی با عملکرد بالقوه منطقه خلاء زیادی داشته، که آب آبیاری مهم‏ ترین عامل موثر بر خلاء عملکرد گندم می ‏باشد. به‏ نظر می رسد با شناسایی عامل های تاثیر‏گذار بر خلاء عملکرد در هر منطقه می‏ توان با مدیریت مناسب آب، کود و رقم خلاء را کاهش داد.