بررسی کیفیت استکمال نفس در عوالم اخروی از دید ابن عربی

انسان موجودی کمال گرا است. بنابر این دغدغه همیشگی او نیل به کمالی حقیقی و سعادتی جاودانه است که تنها راه وصول به آن، تکیه برآراء اندیشمندان در این باب تلقی می شود. حال ارائه مصادیق حقیقی و غیر حقیقی متعدد، برای این مطلوب، گزینش مسیر صحیح را قدری صعب جلوه می دهد. در همین راستا و در این پژوهش بر آن اهتمام شده است که با استناد به ذخایر پر مغز ابن عربی، کیفیت طی طریق کمال در عوالم اخروی به تصویر کشیده شود. ابن عربی نیل به کمال را در گرو تزکیه و تهذیب نفس و پیمودن مراحل مختلف سیر و سلوک مبتنی بر علمی حقیقی و ایمانی راسخ می داند؛ به نحوی که سالک در ابتدای سلوک، معرفتی به خویش و به تبع آن به خداوند نیز ندارد و در نهایت سلوک، در ضمن دستیابی به معرفت نفس در می یابد که وجود او چیزی غیر از خدا نیست. معرفتی که ابن عربی در نظر دارد، علمی کشفی از سنخ یادآوری است که با استمداد از نیروی عشق، در نهایت به درک وحدت وجود که همان فناء فی الله است منجر می شود. از آن جا که مرگ چیزی جز انتقال از مظهریت اسم ظاهرالهی به اسم باطن او نیست، عوالم مختلف دارای اتحاد وجودی بوده به همین جهت سیر کمالی نفس با ازاله مادیات و رفع حجب و بهره مندی از رحمت واسعه الهی در قالب ارتقاء از یک اسم به اسم بالاتر صورت پذیرفته و عوامل بالا، علل معده چنین کمالی محسوب می شوند. به عبارت دیگر نفس به واسطه معدات، تحولی ذاتی به آن راه می یابد و از عالم شهادت وحس به مقام معنا سفر می کند و بر اساس استعدادی که از ناحیه معدات تحصیل کرده است معنا و صورتی را واجد می شود که از باطن ذات او پدید می آید. به این ترتیب نفس از باطن خود (که مثال یا عقل است) بهره مند شده و سیر کمالی را بر طبق عین ثابت خود تا بی نهایت می پیماید. لازم به ذکر است روش به کار گرفته شده در این مقاله توصیفی -تحلیلی است.