چگونگی سازماندهی سوره های قرآن از نگاه زرقانی در بوته نقد

زرقانی از مولفان برجسته در زمینه تالیف کتب علوم و تاریخ قرآنی است و از آنجا که موضوع سازماندهی سورهای قرآن در بین مباحث تاریخ قرآنی اهمیت ویژه ای دارد، پژوهش حاضر تلاش نموده که با روش تحلیلی انتقادی به ارزیابی، نقد و بررسی نظرات وی در این زمینه بپردازد و به دنبال تشخیص واقعیت باشد. ادعای زرقانی درباره توقیفی یا اجتهادی بودن سازماندهی سوره های قرآن در کتاب مناهل العرفان فی علوم القرآن، تفکیکی است. وی درباره چگونگی سازماندهی همه سوره های قرآن ادعای واحدی ندارد و بخشی را توقیفی و بخشی را اجتهادی می داند و در اثبات این ادعا، بر این دلایل تکیه می زند: الف) پذیرش این نظریه از ناحیه بعضی عالمان بزرگ، ب) وجود روایاتی صریح در توقیفی بودن بخشی از سوره های قرآن و سکوت درباره بخشی دیگر و ج) وجود روایاتی معتبر درباره اجتهادی بودن بخشی از سوره های قرآن، اما دلایل وی به ترتیب با قوانین ذیل خدشه می پذیرد: 1 نفی شخصیت گرایی و لزوم عرضه دلیل بر این ادعا، 2 نفی نشدن ماعدا در اثبات یک شیء، 3 إذا جاء الإحتمال بطل الإستدلال و 4 إذا تعارضا تساقطا. بر این اساس، اگر هم این ادعا درست باشد که در واقع چنین نیست و رقیبانی قوی در کنار دارد، پشتوانه دلالتی نیرومند نیز ندارد.