مفهوم جنون در قانون مجازات اسلامی؛ موضوعیت یا طریقیت

موضوعیت یا طریقیت داشتن جنون به عنوان یکی از عوامل رافع مسوولیت کیفری از جمله چالش هایی است که در پرتو یافته های روانپزشکی در خصوص مسوولیت کیفری مجانین مورد توجه قرار گرفته است. تفاوت این دو رویکرد در آن است که چنانچه جنون برای رفع مسوولیت کیفری موضوعیت داشته باشد، صرف احراز آن توسط مقام قضایی، منجر به رفع مسوولیت از شخص مجنون خواهد شد، اما در صورتی که برای جنون قائل به طریقیت باشیم، تنها در صورتی می توان جنون را رافع مسوولیت کیفری دانست که جنون شخص منجر به اخلال در ادراک و قوه تمییز شود. از این رو هدف اصلی این پژوهش، مشخص کردن موضوعیت یا طریقیت داشتن جنون در قوانین کیفری ایران است و بدین سان سوال اصلی این پژوهش، بدین صورت قابل طرح است که «حسب قوانین کیفری ایران، جنون برای رفع مسوولیت از مرتکب جرم، دارای موضوعیت است یا طریقیت؟». در این نوشتار با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و استفاده از رویه قضایی ایران، چنین نتیجه گرفته شده است که هرچند رویکرد اصلی مقنن این است که جنون در صورتی موجب زوال مسوولیت کیفری خواهد شد که باعث از بین رفتن اراده یا قوه تمییز باشد (طریقیت داشتن جنون)، با این حال نحوه نگارش ماده 149 قانون مجازات اسلامی (1392 ش.) به گونه ای است که می توان موضوعیت داشتن جنون برای رفع مسوولیت کیفری را نیز از آن استنباط کرد.