مطالعه درک معنایی روستاییان از تغییرات کارکردی سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان روانسر)

اقتصاد روستایی در ایران علی رغم نقش مهم و فعالی که در اقتصاد ملی داشته، اما در طول نیم قرن اخیر دستخوش تحولات عمیقی شده است. دقت در روند وضعیت فعالیت اقتصادی در نواحی روستایی کشور در سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات در 45 سال گذشته نشان می دهد با وجود اینکه فعالیت در بخش کشاورزی مهم ترین کارکرد سکونتگاه های روستایی کشور طی دهه های گذشته تاکنون بوده است اما میزان فعالیت در این بخش سیر نزولی داشته است و به نوعی فعالیت در بخش کشاورزی به نفع فعالیت در دو بخش صنعت و خدمات، کاهش یافته است. اما در طی دهه های گذشته فعالیت در بخش خدمات به نحو قابل توجهی روند صعودی داشته است.
مبانی نظری تحقیق: مرور کلی بر مبانی نظری و پیشینه پژوهش نشان می دهد در دهه های گذشته تحولات اساسی در کاکرد اقتصادی نواحی روستایی کشور به وجود آمده و این تحولات معلول علل مختلفی بوده و با توجه به شرایط جغرافیایی حاکم بر مناطق مختلف (شرایط طبیعی و انسانی) روند تحولات متفاوت بوده است. با این وجود نقطه ضعف پژوهش های پیشین در آن بوده که با استناد به اعداد و ارقام، صرفا گزارش کلی از وضعیت تغییرات اقتصادی را ارائه کرده اند و در ارتباط با عامل یا عواملی که کارکرد اقتصادی سکونتگاه های روستایی را تغییر داده اند، تحلیلی انجام نگرفته است. در مجموع پژوهش حاضر هم به لحاظ روش و هم به لحاظ موضوع با دیگر پژوهش های انجام گرفته دارای تفاوت های بنیادی بوده و می توان چنین عنوان کرد که پژوهش حاضر به لحاظ موضوع و روش تحلیل، دارای نوآوری می باشد.
روش شناسی: روش پژوهش کاربردی حاضر از نوع کیفی و به طور خاص روش نظریه داده بنیاد است. همان طور که بنیان گذاران این روش ذکر کرده اند، روش نظریه داده بنیاد «کشف نظریه از روی داده هایی که به صورت روشمند در پژوهش های اجتماعی به دست آمده و مورد تحلیل قرار می گیرد». در روش نظریه داده بنیاد، فرایند گردآوری داده ها و نمونه گیری در هم تنیده شده است. داده های پژوهش حاضر با استفاده از مصاحبه های گروهی و مصاحبه های فردی نیمه ساخت یافته جمع آوری شده اند. در روش نظریه داده بنیاد، فرایند نمونه گیری، گردآوری تحلیل و تفسیر داده ها از یکدیگر جدا نبوده و به صورت پیچیده ای با هم در ارتباط هستند. در نتیجه نمونه گیری به صورت از پیش تعیین شده نیست بلکه، همزمان با دیگر ابعداد تحقیق پیش خواهد رفت و تصمیمات اتخاذ شده در خصوص نمونه گیری در خلال فرایند خود تحقیق ظاهر می شود.
یافته های تحقیق: طی یک فرایند نظام وار، اقتصاد معیشتی روستایی، به واسطه دو مفهوم اصلاحات ارضی و مکانیزاسیون بخش کشاورزی، به سمت توسعه تدریجی اقتصادی پیش رفته است و این روند مثبت، با دخالت نهادی و با اعمال سیاست های ناکارآمد توسعه روستایی، از طریق اجرایی ساختن قانوان ارث، مدیریت ضعیف منابع محیطی، سیاست های حمایتی مقطعی و هدفمندی یارانه ها، زمینه رکود اقتصادی روستاها و نهایتا تحول کارکردی روستاها را فراهم آورده است. این تحول کارکردی روستاها دارای نمادهای متعددی از جمله گرایش شدید به سوی فعالیت های خدماتی، رواج مصرف-گرایی، شکل گیری روستاهای وابسته، وابستگی شدید به بازار و...، است. لازم به ذکر است در پژوهش حاضر «سیاست های ناکارآمد توسعه روستایی» به عنوان مقوله مرکزی شناسایی شده است.
با توجه به نتایج حاصل شده می توان چنین عنوان کرد که در اثر اعمال سیاست های توسعه نامتناسب با شرایط حاکم بر معیشت روستاییان و با اجرا نمودن سیاست های مشابه توسعه روستایی برای سکونتگاه های روستایی کشور که به لحاظ بسیاری از معیارهای حیاتی با هم بسیار متفاوت می باشند، شاهد تحول کارکرد سکونتگاه های روستایی در محدوده مورد مطالعه و سایر نواحی مشابه با آن هستیم. لذا، تجدید نظر اساسی در سیاست های توسعه روستایی با در نظر گرفتن تفاوت مکانی سکونتگاه های روستایی، جهت جلوگیری از روند تغییر و تحولاتی سکونتگاه های روستایی و گرایش آن ها به سمت روستاهای وابسته و مصرف گرا، امری ضروری و منطقی به نظر می رسد.