بررسی نقش توسعه گردشگری روستایی بر ارتقای شاخص های رفاه اجتماعی (مطالعه موردی: روستاهای گردشگری استان آذربایجان شرقی)

در دنیای امروز، برنامه ریزی برای توسعه ملی به طور کلی و توسعه روستایی به طور اخص، از ضروریات اصلی به شمار می رود. در این چارچوب، توسعه با تمامی ابعاد خود از آغاز زندگی بشر پیوسته در مقیاس و مفهومی متفاوت مطرح بوده است. در این ارتباط هر چه سطح فرهنگ بالا تر رفته، سطح نیازهای بشری برای توسعه نیز بالاتر رفته است. که یکی از ابعاد توسعه مد نظر بشر از گذشته تاکنون توسعه اجتماعی است. گردشگری در مقایسه با سایر فعالیت های اجتماعی و اقتصادی مزایای بسیاری دارد از آن به عنوان نوش داروی برای بالابرنده ی قابلیت مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست محیطی در نواحی دورافتاده، محرک تجدید حیات و کاتالیزوری سکونت گاه ها، بهبود دهنده شرایط اجتماعی زندگی جوامع روستایی برای بازسازی و توسعه ی اجتماعی و بهبود سطح عمومی رفاه اجتماعی در نواحی روستایی یاد می شود. ساختارهای رفاه اجتماعی در سطح روستاهای گردشگری استان آذربایجان شرقی نیز گویای این مطلب است که با وجود جاذبه های متعدد طبیعی و انسانی در این روستا، به دلیل گسترش نیافتن بازار گردشگری آن هنوز سطح عمومی رفاه در این روستا ناپایدار بود و هنوز هم مشکلات اجتماعی و اقتصادی متعددی گریبان گیر روستاهای این استان بوده است. این پژوهش به دنبال پاسخ گویی به این سوال اصلی صورت گرفته است. که توسعه گردشگری روستایی چه تاثیری بر ارتقای شاخص های رفاه اجتماعی روستایی در استان آذربایجان شرقی داشته است؟
روش شناسی: این تحقیق از لحاظ هدف، توسعه ای و از لحاظ ماهیت، توصیفی - تحلیلی و نیز از نوع همبستگی است. روش گردآوری داده ها برای پاسخگویی به سوالات تحقیق، به دو صورت کتابخانه ای و میدانی بوده است. ابزار مورد استفاده در روش میدانی پرسش نامه و مصاحبه عمیق بوده است
جامعه آماری با تعداد 60 پرسش نامه صورت گرفت و با استفاده از فرمول ویژه کرونباخ آلفا، پایایی بخش های مختلف پرسش نامه تحقیق 885/0 الی 894/0 به دست آمد جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه افراد ساکن در روستاهای توریستی استان آذربایجان شرقی در ایران است که جمعا 37053 نفر بوده است. با استفاده از فرمول کوکران 500 نفر به روش تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب شده است. برای رعایت اصل برابری نیز 500 نفر از ساکنین سایر روستاها به عنوان جامعه کنترل انتخاب شده است. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه ها از ضرایب همبستگی اسپیرمن، آزمون یومان من ویتنی و رگرسیون چند متغیره و در محیط SPSS، استفاده شده است.
یافته های تحقیق: نتایج آزمون من وایت نی نشان می دهد که بین روستاهای توریستی و روستاهای عادی ازنظر درآمد، اشتغال، کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی، توسعه ارتباطات، توانمندی اجتماعی، کیفیت مسکن، امید به آینده و مهارت های فنی و حرفه ای اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد خطا وجود دارد. نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن نشان می دهد که رابطه بین متغیرهای درآمد، اشتغال، کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی، توسعه ارتباطات، توانمندی اجتماعی، کیفیت مسکن، امید به آینده و مهارت های فنی و حرفه ای با متغیر گردشگری در سطح 1 درصد خطا مثبت شده است. لذا با توجه به اینکه تمامی متغیرهای فوق دارای ارتباط معنی داری با رفاه اجتماعی هستند بنابراین در مدل نهایی باقی مانده اند. نتایج نشان می دهد این متغیرهای پیش بین 89 درصد (89/0= R2) از میزان واریانس متغیر وابسته (تقویت رفاه اجتماعی) را پیش بینی می کنند. ضریب تعیین بیانگر این است که متغیرهای دیگری نیز در میزان تقویت شاخص های رفاه اجتماعی روستاییان تاثیرگذار بوده اند که در مطالعه حاضر بررسی نشده است. نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نیز معنی دار بودن رگرسیون و رابطه خطی بین متغیرها را در گام نهایی نشان می دهد.
همانطوریکه در این پژوهش بررسی شد گردشگری روستایی نقش عمده ای در بهبود وضعیت شاخص های رفاه اجتماعی دارد. در یان زمینه اقدان به بررسی 11 متغیر مرتبط با رفاه اجتماعی روستایی گردیده. به طوری که همبستگی بین گردشگری و تقویت شاخص-های رفاه اجتماعی در نه فرضیه از یازده فرضیه مورد آزمون به اثبات رسید و در این ارتباط، میزان P محاسبه شده بین مولفه های رفاه اجتماعی و گردشگری روستایی سطح معناداری کمتر از 01/0 را نشان داد. از طرف دیگر، نتایج آزمون من وایت نی نشان داد که ارتباط بین گردشگری و مولفه های رفاه اجتماعی در روستاهای توریستی بیشتر از روستاهای عادی بوده است.
براساس نتایج تحقیق متغیرهای درآمد، اشتغال، کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی، توسعه ارتباطات، توانمندی اجتماعی، کیفیت مسکن، امید به آینده و مهارت های فنی و حرفه ای با متغیر گردشگری که با نتایج یافته های داگستاد(2011) همخوانی دارد. همچنین براساس نتایج حاصل از پژوهش گردشگری و منجر به بهبود وضع اشتغال در روستاهای توریستی شده است که با یافته-های آرف و گیل(2009) همخوانی دارد. در مورد اثرات گردشگری بر بهبود کیفیت زندگی نتایج یافته های این پژوهش با نتایج یافته های همچنین در زمینه ی نقش گردشگری در ارتقای کیفیت زندگی نیز یافته های این پژوهش با یافته های فونس و همکاران(2011)، اندرک و ژوروکی(2010) همخوانی دارد. در رابطه نتایج توسعه گردشگری در زمینه مشارکت اجتماعی روستائیان نیز یافته های پژوهش با نتایج یافته های باو و سان(2006) همخوانی داشته است. در رابطه همبستگی بین گردشگری روستایی و امید به آینده با یافته های یافته های ووگت(2012) و در زمینه ی همبستگی گردشگری با مهارت های فنی و حرفه ای با یافته های لیو و وال(2006) همبستگی دارد.