سنجش اثرات تاسیس بازارچه های مرزی برتغییرات سطح کیفیت زندگی روستاییان (مطالعه موردی: دهستان دزلی شهرستان سروآباد)

نقش و جایگاه روستاها در فرایند توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه ای و ملی و پیامدهای توسعه نیافتگی نواحی روستایی مانند: فقر گسترده، نابرابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، حاشیه نشینی شهری و در نهایت ناامنی موجب توجه به توسعه روستایی و در نتیجه ارتقای سطح کیفیت زندگی روستاییان گردیده است. در این بین استان کردستان به عنوان یکی از استان های مرزی کشور که دارای روستانشینان زیادی نیز می باشد، همواره به عنوان یکی از قطب های تجارت مرزی کشور به ویژه داده و ستد با کشور عراق مطرح بوده و هم اکنون نیز با دارای بودن یک گمرک رسمی و تعداد 5 بازارچه مرزی فعال در شهرستان های مرزی بانه، مریوان، سقز و سروآباد دارای حجم عمده ای مبادلات با کشور عراق است. منطقه مورد مطالعه این پژوهش دهستان دزلی شهرستان سروآباد می باشد. منطقه ای که از یک سو دلیل توپوگرافی خشن و شرایط اقلیمی نامساعد و ضعف زیرساخت های اقتصادی و اجتماعی و از سویی دیگر انزوای جغرافیایی به دلیل در حاشیه و مرزی بودن، انزوای اقتصادی و اجتماعی و عدم پویایی و تحرک در نواحی روستایی آن به چشم می خورد که بازتاب این امر، سطح نازل شاخص های زندگی روستاییان و در نتیجه مهاجرت های گسترده نیروی کار روستایی به صورت موقت و دائمی به شهرهای بزرگ و در نهایت کاهش جمعیت روستاها و اتلاف منابع آب و خاک بوده است. با توجه به این وضعیت، مسئولین توسعه روستایی شهرستان و استان به منظور بهره گیری از پتانسیل عمده منطقه در تجارت مرزی و سابقه طولانی تجارت با کشور عراق، تصمیم به تاسیس بازارچه ای گرفتند که بتواند به عنوان محرکی جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها و در نتیجه ارتقای سطح کیفیت زندگی روستاییان عمل نماید.
مبانی نظری: کیفیت زندگی دارای سه بعد اصلی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است که وضعیت مطلوب آنها زمینه ساز تحقق کیفیت مطلوب زندگی در نواحی روستایی می گردد. کیفیت زندگی مفهومی مشابه با مفهوم خوب بودن، در نواحی روستایی در برگیرنده ارتقای دو بعد مهم یعنی: قابلیت زندگی (دسترسی به خدمات، کیفیت محیط زیست و شبکه های اجتماعی) و معیشت مردم (چگونگی کسب درآمد)است. کیفیت زندگی در محیط روستایی پدیده چند وجهی با اثرات تجمعی و تعاملی در گروه بهبود عوامل متعدد و متنوع توصیف شده است مانند: شرایط مسکن، زیرساخت ها، دسترسی به امکانات مختلف، درآمد، استاندارد زندگی، رضایت در مورد محیط زیست و محیط اجتماعی. تاسیس بازارچه های مرزی به عنوان راهبردی که موجب پویایی و تنوع بخشی اقتصاد روستایی می گردند، توانایی حل بسیاری از معضلات کنونی روستاهای مرزی و حرکت آنها در مسیر توسعه و در نتیجه افزایش سطح کیفیت زندگی روستاییان را دارند.
روش تحقیق: تحقیق حاضر از نظر روش، توصیفی- تحلیلی است و نوع تحقیق، کاربردی می باشد. روش انجام این تحقیق در بخش نظری،کتابخانه ای و اسنادی و در بخش عملی، پیمایشی است. در روش کتابخانه ای از فیش، گزارش ها، مقالات و آمارهای سازمان‏های مربوطه و در شیوه میدانی از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده شده است. با توجه به هدف تحقیق، خانوارهای روستایی ساکن در 4 روستای دهستان دزلی که اجازه فعالیت در بازارچه را داشتند، به عنوان جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفتند.
یافته های تحقیق: یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل پاسخ های داده شده به شاخص های بعد اجتماعی کیفیت زندگی روستاییان با استفاده از آزمون خی دو نشان می دهد که در سطح معنی داری 0.05 و با توجه به میانگین 3.24 می توان عنوان کرد از دیدگاه روستاییان تاسیس بازارچه و فعالیت در آن موجب افزایش توانایی آنها در تامین نیازهای اساسی شان شده است. همچنین با مقدار مطلوب آماره خی دو و نیز میانگین‏های رضایت بخش 3.68 و 3.31 به ترتیب برای شاخص های رضایت از وضعیت درآمد و پس اندازها، مردم محلی معتقد به بهبود وضعیت درآمد و پس اندازهای خود به دنبال فعالیت در بازارچه هستند. در بعد کالبدی نیز دو شاخص توانایی تهیه خانه و اجاره آن و نیز شاخص بهبود کیفیت مصالح بکار رفته در مساکن روستایی جدید از دید روستاییان بهبودی رضایت بخش داشته اند.
تاسیس بازارچه مرزی و فعالیت مردم محلی در آن موجب بهبود نسبی سطح کیفیت زندگی روستاییان نسبت به قبل از دوره تاسیس آن گردیده است. در تمامی ابعاد مورد سنجش کیفیت زندگی روستاییان؛ میانگین های محاسبه شده در دوره بعد از تاسیس بازارچه نشان از بهبود وضعیت آنها نسبت به قبل از تاسیس بازارچه داشته است. همچنین این بعد اقتصادی کیفیت زندگی روستاییان است که دارای بیشترین تغییر و بهبود وضعیت بوده است.