پژوهشی درباره آثار معماری نویافته فردغان فراهان (آتشکده ساسانی یا قلعه دوره اسلامی)

در اوایل قرن 21 در حین خاکبرداری در یکی از روستاهای فراهان، بقایایی از یک بنای مهم شامل بخشی از یک ستون بزرگ آجری و چند دیوار کشف شد. تا یک دهه با وجود ثبت ملی، مطالعه ای علمی و همه جانبه درباره این آثار صورت نگرفت تا اینکه نگارندگان در طی انجام پروژه بررسی باستان شناختی دشت فراهان، متوجه آن شدند. در این جهت با در نظر گرفتن دو هدف عمده یعنی گاهنگاری آثار کشف شده و شناسایی هویت واقعی آنها، در ابتدا به بررسی باستان شناختی جامع منطقه فردغان و نمونه برداری از مناطق مختلف آن پرداخته شد و سپس اقدام به مقایسه گونه شناختی داده های فرهنگی شد. در مرحله بعد با استفاده از روش رهیافت تاریخی به جست وجوی شواهد تاریخی در منابع مکتوب جهت مشخص شدن هویت این مکان پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که بنای فعلی متعلق به دوران ساسانی بوده که در دوره اسلامی نیز با تغیر کاربری مورد استفاده قرار گرفته است. این بنا به احتمال فراوان آتشکده معروفی است که در منابع مکتوبی چون مختصر البلدان ابن یعقوبی به آن با عنوان آتشکده فردغان اشاره شده که در قرون اولیه اسلامی تخریب و پس از آن، تبدیل به قلعه ای مستحکم شده است.